چکیده:
پرسش درباره امکان، چگونگی و راهحل تعارض عقل و نقل، قدمت دیرینهای در محافل علمی دارد و هر کس به فراخور نظرگاهش به این مسئله پرداخته است. ابنتیمیه نیز از جمله کسانی است که به این موضوع به شکل مبسوطی پرداخته و تلاش کرده است ضمن انکار امکان تعارض میان عقل صریح و نقل صحیح، راهحل فراگیری را برای مواردی که تعارض انگاشته میشود، ارائه کند. راهحلی که او ارائه میکند هرچند در مرحله نظریه، صحیح به نظر میرسد، در مرحله تطبیق، عملکردش به انکار بخشی از گزارههای آشکار عقلی و کنار گذاشتن بخشی از روایات صحیح میانجامد.
خلاصه ماشینی:
انکار اصل و اساس بودن عقل برای نقل (نقد ابنتیمیه بر مقدمه سوم فخر رازی) نقد اول: فخر رازی ریشه و اساس نقل را در عقل میداند و معتقد است در حالت تعارض دلیل عقلی و دلیل نقلی، اگر دلیل نقلی را مقدم بر عقل کنیم، اساس حجیت نقل را نادیده گرفته و در واقع هر دو را از جایگاه خود ساقط کردهایم.
انکار اصل و اساس بودن عقل برای نقل (نقد ابنتیمیه بر مقدمه سوم فخر رازی) نقد اول: فخر رازی ریشه و اساس نقل را در عقل میداند و معتقد است در حالت تعارض دلیل عقلی و دلیل نقلی، اگر دلیل نقلی را مقدم بر عقل کنیم، اساس حجیت نقل را نادیده گرفته و در واقع هر دو را از جایگاه خود ساقط کردهایم.
نکته دیگر اینکه، در مقام نقد به این نکته اشاره شده که عقل مطلق است و نباید به آن با نقد دوم: هرچند در مرحلهای که گذشت، ابنتیمیه تلاش میکند در تعارض میان عقل و نقل، سخن فخر رازی مبنی بر تقدم عقل بر نقل را ابطال کرده و اینگونه نتیجه بگیرد که گاهی عقل بر نقل و گاهی نقل بر عقل مقدم میشود، ولی همو در جوابی دیگر بر تقدم نقل بر عقل، در همه حالات استدلال میآورد.
البته ابنتیمیه در موارد متعددی با مخالفانش درباره صغرای تعارض نزاع میکند و عمده نقدهایی که میتوان بر او وارد دیده تباین و تفرقه نگاه کرد؛ این در حالی است که همانگونه که در جواب سوم از قول ابنتیمیه گفته شد، اگر عقل به معنای نیروی درونی است، تباین و تفرقه در آن معنا ندارد.