چکیده:
جایگاه رشت در مطالعات هنر اسلامی تاکنون به خوبی شناخته نشده است. مساجد رشت در قدیم، دارای شاخصه های هنری در زمینه ی معماری، عناصر و تزئینات وابسته بوده است که متاسفانه بارش پیوسته باران و رطوبت شدید هوا موجب دوام نداشتن بسیاری از آنها گردید. از نظر قدمت نیز اکثر بناهای مساجد متعلق به دوره قاجاریه هستند و تنها معدودی از مساجد رشت به قبل از این دوره تعلق دارند. در اینجا ضمن معرفی پنج مسجد قدیمی و معتبر شهر رشت، به ترتیب قدمت، به تاریخچه، توصیف عناصر معماری اسلامی و وضعیت حال حاضر مساجد ذکر شده پرداخته می شود. این پژوهش به شیوه توصیفی– کتابخانه ای سعی دارد تا ضمن بیان تاریخچه مساجد از دوره تیموری تا اوایل دوره قاجاریه شهر رشت، برخی از عناصر معماری اسلامی همچون محراب، فیلپا (ستون های قطور زیر بام)، گچبری و گلدسته را بررسی نماید. البته در تکمیل این پژوهش از تحقیق میدانی و اطلاعات شخصی نیز استفاده گردیده است.
خلاصه ماشینی:
این پژوهش به شیوه توصیفی– کتابخانه ای سعی دارد تا ضمن بیان تاریخچه مساجد از دوره تیموری تا اوایل دوره قاجاریه شهر رشت، برخی از عناصر معماری اسلامی همچون محراب، فیلپا (ستون های قطور زیر بام)، گچبری و گلدسته را بررسی نماید.
بارش زیاد باران و رطوبت بالای هوا، موجب دوام نداشتن بناها به ویژه ساختمان های مساجد در شهر رشت است؛ و متأسفانه بنای اکثر مساجد قدیمی تخریب و مورد بازسازی قرار گرفته و حتی در بعضی از مساجد، نوسازی برای چندمین بار رخ داده است.
در این پژوهش، به ترتیب زمان ساخت به قدیمی ترین مساجد شهر رشت یعنی به مسجد صفی و مسجد خواهر امام از آثار باقی مانده دوره تیموری؛ مسجد گلدسته محله ساغری سازان از آثار اواخر دوره زندیه (1163- 1209ق)، مسجد مستوفی محله بادی الله (بدیع الله) از آثار اواخر دوره صفویه و اوایل دوره قاجاریه؛ و سرانجام مسجد مستوفی محله استادسرا (استاسرا) از آثار اوایل دوره قاجار، پرداخته می شود.
بنای بقعه و مسجد خواهر امام به خاطر نذورات و مداخل زیاد هر چند سال یک بار تجدید ساختمان یا تعمیر اساسی می شود و بافت قدیمی خود را از دست داده است (گروه پژوهشگران ایران، 1374: 1/569) و در بازسازی سال 1361ش.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) تصویر7- محراب مسجد مستوفی متأسفانه فقدان کتیبه تاریخی در این مسجد، تاریخ گذاری این بنا را دچار مشکل ساخته، ولی کاشی کاری هفت رنگ بر بدنه دیوار جنوبی بنا، با صلابت و زیبایی هر چه بیشتر نمایانگر هنر کاشی کاری اوایل دوره قاجار است.