چکیده:
مسئولیت کیفری انتقال بیماریهای مسری در پیوند عضو، یکی از مباحث چالشی و نیازمند دقّت علمی در این زمینه است. از آنجا که در فرایند پیوند عضو و انتقال بیماریهای مسری، با سه رکن اساسی کادر پزشکی، منتقل و منتقلٌالیه یا همان مجنیٌعلیه مواجهیم، به ناچار باید جداگانه به بررسی میزان مسئولیت کیفری هر کدام بپردازیم. نسبت به مسئولیت ارکان مذکور از منظر فقه و حقوق و رویّۀ محاکم، اختلاف نظر وجود دارد. فقها در هر شرایطی پزشک را مسئول میدانند، اما قانون و رویّۀ محاکم با شرایط مقرر در قانون (رعایت نظامات فنی یا گرفتن برائت) و رعایت آنها توسط پزشک، وی را مسئول نمیدانند. برایند دیدگاههای فقهی و حقوقی موجود آن است که با توجه به نوع بیماری منتقلشده و کشنده یا غیرکشنده بودن آن و نیز با توجه به وجود قصد مجرمانۀ سلب حیات یا ورود صدمۀ بدنی و نیز تقصیر جزایی (بیاحتیاطی، بیمبالاتی و ...) مجازات، متفاوت خواهد بود. علاوه بر این با توجه به الزامات پزشکی قبل از پیوند، باید قصور کادر پزشکی بهطور ویژه مورد نظر قرار گیرد.
Criminal liability for the transmission of transmissible diseases in organ transplantations is one of the challenging issues requiring scientific accountability in this regard. Because in the process of organ transplantation and the transmission of contagious diseases we face three pillars of the medical staff, the transmitter, and the transmitted or the victim, we should separately examine the extent of each of the criminal liabilities. There is a controversy over the responsibility of the mentioned bodies in terms of jurisprudence and the law and the procedures of the courts. The jurisprudents hold that the physicians are responsible in all circumstances, but the law and the procedures of the courts do not hold him accountable to the prescribed conditions (observance of technical regulations or taking acquittal) in the law and their observance by the physician. The current jurisprudential and legal views hold that according to the type of disease transmitted and its being fatal or non-sedentary, as well as in the view of the existence of a criminal intention (mens rea) of depriving the life of or sustaining a physical harm to the patient, as well as a criminal blame, (recklessness, negligence, etc.) the penalty will be different. In addition, considering the medical requirements before transplantation, the faults of the medical staff should be specifically considered.
خلاصه ماشینی:
استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد سمنان ، دانشگاه آزاد اسلامی ، سمنان ، ایران (تاریخ ارسال : ٩٧/٧/١٥؛ تاریخ پذیرش : ١٣٩٨/٠٣/٢٩) چکیده مسئولیت کیفری انتقال بیماریهای مسری در پیوند عضو، یکی از مباحث چالشی و نیازمند دقت علمـی در ایـن زمینـه است .
در این نوشتار برآنیم که ضمن بررسی صور مختلف امکان انتقـال بیمـاری، بـا بررسـی متون فقهی و رویۀ قضایی موجود، به سؤالات زیر در زمینۀ مسئولیت کیفری پاسخ دهیم : در فرایند پیوند عضو در صورت انتقال بیماری، مسئولیت کیفری فرد دهندة عضـو چـه خواهد بود؟ در صورت آگاهی خانوادة متوفای دهنـدة عضـو از بیمـاری وی و سـکوت آنهـا، چـه مجازاتی متوجه آنها خواهد بود؟ مجازات کادر پزشکی در صورت قصور چیست ؟ علم فرد منتقل الیه به سرایت بیماری قبل از پیوند، چه تأثیری در مسئولیت کیفری دارد؟ پیوند عضو و تاریخچۀ تقنینی آن پیوند عضو به معنای انتقال بافت یا عضو است .
اگرچه پیوند عضو در حوزة تمدن اسلامی پیشینۀ چند هزارساله دارد و عمل پیوند اعضا در عصر پیامبر(ص ) مطرح بوده و در کتاب های تاریخی گزارش شده است (مرتضوی، ١٣٩٣: ٧) با توجه به ماهیت مرگ مغـزی و اینکه آیا واقعا در مرگ مغزی ، شخص در واقع مرده است ، در حالیکه قلب او به کمـک تجهیزات پزشکی یا بدون آن ، به وظیفۀ خـود عمـل مـیکنـد، بحـث هـای فروانـی دربـارة مشروعیت پیوند اعضا مطرح شـده اسـت .
اما در صورتیکه در فرایند پیوند، دهندة عضو از بیماری خود آگاه نباشد، خواه ایـن بیمـاری کشنده باشد، خواه غیرکشنده ، از آن جهت که وی تکلیف و توانـایی بررسـی سـلامت خـود را ندارد؛ این مسئولیت متوجه پزشک پیوندزننده است و بحث تقصیر جزایی نیز منتفی خواهد بـود (نجفی، ١٤٠٤، ج ٤٣: ٤٦).