چکیده:
میشل فوکو(1984-1926) بنیان گذار تحلیل گفتمان ، به مجموعه ای از گزاره هایی گفتمان می گوید که به یک صورت بندی گفتمانی تعلق داشته باشد. گفتمان در این معنا یک صورت مثالی و بی زمان نیست ، بلکه از ابتدا تا به انتها تاریخی است ، پاره ای از تاریخ است که محدویت ها ، تقسیم بندی ها ، تحولات و صورت های خاص زمانمند خود را تحمیل می کند از علامات تشکیل شده اند ؛ ولیکن کارکردشان از کاربرد این علامات، برای نشان دادن و برگزیدن اشیاء بیش تر است و همین ویژگی است که آنها را غیر قابل تقلیل به زبان ، سخن و گفتار می کند. در واقع گفتمان، از نظرفوکو مجسم کننده معنا و ارتباط اجتماعی است و شکل دهنده ذهنیت و ارتباطات اجتماعی –سیاسی (قدرت) است. از آن جا که شاهنامه فردوسی دارای ارتباطات سیاسی و اجتماعی است که اکثر آن ها در قالب داستان های تاریخی شکل گرفته، که می توان از معروف ترین و تأثیرگذارترین آن ها، داستان رستم و اسفندیار را نام برد؛ این داستان از چند لایه گفتمانی تشکیل شده ،که بر آنیم تا آن را بر پایه گفتمان قدرت فوکو، بررسی کنیم. این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه ای به روش تحلیل گفتمان سعی دارد ، تا به این پرسش پاسخ دهد که چه نوعی از روابط قدرت در سطوح گوناگون در شکل دادن گفتمان آن ،بر پایه اندیشه های فوکو مؤثر بوده است؟
خلاصه ماشینی:
از آن جا که شاهنامه فردوسي داراي ارتباطـات سياسـي و اجتمـاعي اسـت کـه اکثـر آن هـا در قالـب داستان هاي تاريخي شکل گرفته ، که ميتوان از معروف تـرين و تأثيرگـذارترين آن هـا داسـتان رسـتم و اسفنديار را نام برد؛ اين داستان از چند لايه گفتماني تشکيل شده است که هدف از اين مقالـه بررسـي لايه هاي گفتماني اين داستان بر پايه گفتمان قدرت فوکو است .
اين پژوهش داستان نبرد دو قهرمان نامي شاهنامه را بر اساس تحليل گفتمان قدرت فوکو مورد مطالعه قرار داده است ؛ تا پاسخ گوي اين پرسش باشد که چه نوعي از روابط قدرت در سطوح گوناگون نهادي، اجتماعي، سياسـي و مـوقعيتي در شـکل دادن گفتمـان ايـن داستان مؤثر بوده است ؟ بايد اذعان داشت چنين تحليلي از شاهنامه فردوسي تاکنون مورد تفحص قرار نگرفته است ؛ پرداختن به اين اثر از اين بعد مهم ترين عامل اهميت و ضرورت اين پـژوهش بـه شـمار مي آيد.
ب - روش پژوهش پژوهش حاضر بر اساس هدف بنيادي و بـر اسـاس ماهيـت و روش کيفـي اسـت کـه بـا توجـه سؤال هاي مطرح شده ، طي مراحل ذيل انجام شده است : - در مرحله نخست ؛ اصول و روش هاي گفتمان رستم و اسفنديار در شاهنامه فردوسي بر اسـاس 217 نظريه قدرت فوکو مورد بررسي قرار خواهد گرفت ؛ سپس منابع و متون شناسـايي و گـردآوري مـي شود و پس از مطالعه منابع متني، از مطالب مرتبط کاربرگ هايي تهيه خواهد شد.