چکیده:
منطقه آسیای مرکزی به واسطه اشتراکات مذهبی، قومی، فرهنگی، تاریخی و تمدنی با ایران، از اهمیت زیادی برای ج. ا. ایران برخوردار است. مقاله پیشرو به دنبال پاسخ دادن به این پرسش است که «کنشگران موثر بر تحولات آینده منطقه آسیای مرکزی کدامند و نوع رابطه آنان با ج. ا. ایران چگونه است؟» رویکرد تحقیق حاضر «آمیخته» بوده و بر مبنای هدف، یک تحقیق «کاربردی- توسعهای» محسوب میشود. جامعه آماری؛ شامل 32 نفر از خبرگان منطقه بوده که به صورت هدفمند انتخاب شدهاند. به منظور گردآوری اطلاعات مورد نیاز جهت تدوین ادبیات تحقیق از «مطالعات کتابخانهای» با استفاده از ابزار«فیشبرداری» و در خصوص جمعآوری دادههای واقعی نیز از «مطالعات میدانی» با استفاده از ابزارهای «مصاحبه نیمهساختاریافته» و «پرسشنامه بسته» استفاده شده است. پرسشهای مصاحبه و پرسشنامه از دو جنبه روایی ظاهری و محتوا توسط صاحبنظران تایید شده و با استفاده از نرمافزار Spss نیز ضریب پایایی (آلفای کرونباخ) 906/ 0 محاسبه شده است که بیانگر پایایی بالای پرسشنامه است. بهمنظور تجزیه و تحلیل دادههای کمی جمعآوری شده از «آمارهها یا پارامترهای توصیفی» و همچنین بهمنظور رتبهبندی اهمیت گزارههای پرسشنامه از «روش آنتروپی شانون» استفاده شده است. بدین ترتیب؛ کلیه کنشگران تاثیرگذار در سه گروه؛ کنشگران محلی (اقوام، مذاهب، جنبشها و سایر کنشگران محلی)، منطقهای و بینالمللی با ذکر نوع رابطه هر یک با ج. ا. ایران و همچنین میزان تاثیرگذاری در آینده تحولات منطقه شناسایی و رتبهبندی شده و در پایان؛ راهکارهایی به منظور فراهم آوردن زمینههای گسترش حضور و نفوذ ج. ا. ایران در این منطقه پیشنهاد شده است.
The Central Asian region is of great importance to Iran because of its religious, ethnic, cultural, historical and civilizations shares with I. R. Iran have. the following article seeks to answer the question, "What are the factors affecting the future developments in the Central Asian region and what kind of relationship do they have with I. R. Iran?” The approach of the present study is “mixed” and based on purpose; it is an “applied- developmental” research. The target population consisted of 32 experts and experts in the area. In order to collect the required information for compiling research literature, "library studies" using "catch-up" tools, and "field studies", using "semi-structured interviews" and "closed questionnaires", were used to collect the actual data.. Interview questions and questionnaires were confirmed by experts in both aspect and content validity. The reliability coefficient (Cronbach's alpha) was calculated 0.906 using SPSS software, indicating high reliability of the questionnaire. "Shannon entropy method" was used to analyze the quantitative data collected by "descriptive statistics or parameters" and also to rank the importance of questionnaire propositions. Thus, all influential actors in the three groups; local actors (ethnicities, religions, movements and other local actors), regional and international, mentioning the type of relationship each had with I. R. Iran, as well as the extent of its impact on the future of regional developments, are identified and ranked, and finally, strategies to provide grounds for the expansion of presence and influence I. R. Iran has been suggested in this area.
خلاصه ماشینی:
مهریپرگو (١٣٨٩) در تحقیقی با عنـوان «اسـتراتژی همگرایـی بـا همسـایگان در بخـش آسیای مرکزی» نتیجه گرفته است که موقعیت ژئوپلیتیکی ایـران کـه مـیتوانسـت از اهمیـت خاصی برخوردار بوده و در ایفای نقش بهتر در منطقه به کار گرفته شود، بـه طـور شایسـته ای مورد توجه قرار نگرفته و روسیه به عنوان قدرت اصلی در منطقـه اوراسـیا و ترکیـه همسـایه بلافصل منطقه ، از بـازیگرانی هسـتند کـه فرصـت هـای ایـران بـرای ایفـاگری نقـش را از او گرفته اند.
اعظمی و دبیری (١٣٩١) در مقاله ای با عنوان «ارزیابی فرصت ها و چالش های ژئـوپلیتیکی ایران در آسیای مرکزی» عواملی همچون ؛ پیوندهای زبانی، قومی و تمدنی، مزیت هـای متقابـل جغرافیایی و سازمان های منطقه ای به عنوان فرصت ژئوپلیتیکی؛ رژیـم حقـوقی دریـای خـزر، افراط گرایی اسلامی و بحران قومی، گسترش ناتو و اختلاف با روسیه در زمینـه انـرژی را بـه عنوان چالش های ژئوپلیتیکی و همچنین مسأله مواد مخدر، رقابت های قدرت های منطقـه ای و فرامنطقه ای، بحران آب و مسائل زیست محیطی را به عنوان عوامل دارای ویژگیهـای دوگانـه (فرصت و تهدید) مورد تأیید قرار داده است .
(دهقـانیفیروزآبـادی، ١٣٨٥: ١٢٢-١١٧) در راستای پویاییهای سیاست خارجی ایران در آسیای مرکزی در قالـب راهبـرد اوراسیایی و فعال شدن تهران در نهادهای منطقه ای از اواخر سـال ١٣٩٤ مـذاکرات فشـرده ای بین دولت های ایران با پنج کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا١ جهت ایجـاد منطقـه موقـت آزاد تجاری برای یک دوره سه ساله آزمایشی صورت گرفت که سرانجام موافقت نامه مـذکور، در ماه می ٢٠١٨ میلادی (اردیبهشت ماه ١٣٩٧) در شهر آستانه پایتخت قزاقستان توسط وزیـر وقت صنعت ، معدن و تجارت ایران امضا و هیـأت وزیـران نیـز در تـاریخ ١٨ آذرمـاه ١٣٩٧ لایحه مربوطه را به تصویب رساند.