چکیده:
شناسایی منابع و معادن جهت استخراج و استحصال مواد اولیه در دنیای باستان، موضوعی جالبتوجه است. نتایج حاصل از مطالعه و شناسایی معادن باستانی میتواند منجر به شناخت بهتر فناوری تولید مواد و ابزار در دنیای باستان توسط متخصصان باستانسنجی شود و نشان دهد که هنرمندان و صنعتگران دنیای باستان چگونه سعی در استفاده از مواد خام جهت تولید اشیاء مختلف روزمره و آثار هنری میکردهاند. ازسوی دیگر، شناسایی معادن باستانی میتواند در برخی موارد (مانند آثار سنگی) مواد اولیه مناسب را جهت بازسازی آثار در اختیار مرمتگران آثار تاریخی قرار دهد. در این مقاله، سنگهای بهکاررفته در معبد آناهیتا کنگاور و معدن باستانی کوه چلمران با استفاده از روشهای آزمایشگاهی مطالعه شدهاند. هدف از این پژوهش، شناسایی ترکیب شیمیایی و ساختاری سنگهای بهکاررفته در معبد آناهیتا و ارتباط آنها با شواهد معدنکاری باستانی در کوه چلمران است. به اینمنظور نمونههای سنگ معبد آناهیتا و معدن چلمران با استفاده از روش فلوئورسانس اشعه ایکس و پتروگرافی مقطع نازک آزمایش شدهاند. پرسش اصلی پژوهش این است که با استفاده از مطالطعات آزمایشگاهی (در کنار یافتههای باستانشناسی) میتوان رابطه دقیقتری بین معدن سنگ چلمران و آثار سنگی محوطه معبد آناهیتا کنگاور مشاهده نمود؟ نتایج نشان داد که سنگهای معبد آناهیتا و معدن چلمران، هردو از نوع سنگ آهک هستند و عناصری مانند سیلیسیوم و منیزیوم تنها بهعنوان عناصر فرعی و بهمیزان کم در ترکیب نمونهها وجود دارند. ساختار میکروسکوپی سنگها شامل فاز کلسیت همراه با ناخالصیهای دولومیت و کانیهای رسی است. براساس نتایج، معدن کوه چلمران بهعنوان منبع مهم تولید قطعات سنگ در ساخت معبد آناهیتا مورد استفاده قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
پرسش اصلی پژوهش این است که با استفاده از مطالطعات آزمایشگاهی (در کنار یافتههای باستانشناسی) میتوان رابطۀ دقیقتری بین معدن سنگ چلمران و آثار سنگی محوطۀ معبد آناهیتا کنگاور مشاهده نمود؟ نتایج نشان داد که سنگهای معبد آناهیتا و معدن چلمران، هردو از نوع سنگ آهک هستند و عناصری مانند سیلیسیوم و منیزیوم تنها بهعنوان عناصر فرعی و بهمیزان کم در ترکیب نمونهها وجود دارند.
معدنکاری باستانی، معبد آناهیتا کنگاور، معدن چلمران، سنگ آهک، کلسیت مقدمه معدنکاری باستانی، درحقیقت شامل مطالعۀ فرآیند استخراج و آمادهسازی مواد اولیۀ استفادهشده در ساخت بناهای تاریخی و محوطههای باستانی و همچنین تولید اشیاء مختلف است که امروزه در میان پژوهشگران حوزههای مختلف باستانشناسی و مطالعات فناوری میراثفرهنگی، بهعنوان بخشی از مطالعات زمینباستانشناسی1 شناخته میشود.
براساس مطالعات اولیۀ باستانشناسی و میدانی انجامشده در ناحیۀ کنگاور، در منابع مختلف معدن سنگ کوه چلمران (شلمران یا چهلمران) که در غرب معبد آناهیتا و شهر کنگاور قرار گرفته است، بهعنوان معدن و منبع اصلی استفادهشده جهت تأمین قطعات سنگی بهکاررفته در معبد آناهیتا معرفی شده است (تصویر1 )، (نظری و دوستانی، 1386؛ مهریار و کبیری، 1383؛ کامبخشفرد، 1374؛ Oudbashi, 2008).
البته باید خاطرنشان نمود که شواهد معدنکاری دیگری نیز در نواحی متفاوتی از ناحیۀ کنگاور مشاهده شدهاند که ممکن است در دوران باستان جهت ساخت معبد آناهیتا استفاده شده باشند (نظری و دوستانی، 1386)؛ با اینوجود، منابع مختلف معدن چلمران را بهعنوان مهمترین و شاخصترین معدن سنگ باستانی در این ناحیه معرفی نمودهاند (مهریار و کبیری، 1383؛ کامبخشفرد، 1374؛ Oudbashi, 2008).
“A New Approach for Provenance Studies of Archaeological Finds: Inferences from Trace Elements in Carbonate Minerals of Alpine White Marbles by a Bench-to-Top -XRF Spectrometer”.