چکیده:
در سالهای اخیر، برداشتهای بیرویة آب بهمنظور تولید محصولات کشاورزی از سطح آبهای زیرزمینی دشت دهگلان استان کردستان بهشدت کاسته و این منبع حیاتی را با خطر جدی مواجه کرده است. مطالعه حاضر اثرات سیاست کاهش عرضه آب بر الگوی کشت محصولات، درآمد کشاورزان و میزان برداشت از آبهای زیرزمینی دشت دهگلان را مورد بررسی قرار داد. بدین منظور، یک مدل برنامه ریزی ریاضی اثباتی (PMP) با رهیافت حداکثر آنتروپی (ME) مدلسازی و برآورد شد. دادههای مورد نیاز با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای دومرحله ای از طریق تکمیل 96 پرسشنامه توسط بهرهبرداران آبهای زیرزمینی منطقه در سال زراعی 95-1394 به دست آمد. نتایج نشان داد که با اعمال سیاست کاهش عرضه آب آبیاری، الگوی کشت بهشدت تأثیر پذیرفته و به سمت محصولاتی مانند پیاز، سیب زمینی و خیار سوق یافته است؛ همچنین، در سناریوهای اول تا سوم، بازده ناخالص کل به ترتیب 98/4، 96/9 و 94/14 درصد کاهش و بازده اقتصادی آب کشاورزی بهترتیب 65/5، 64/12 و 63/21 درصد افزایش خواهد یافت. در مجموع، با توجه به نتایج تحقیق، راهبرد اعمال محدودیت عرضه آب در کنار تغییر الگوی کشت می تواند به گونه ای مؤثر برداشت آب را کاهش دهد و به حفظ و پایداری منابع آب زیرزمینی در دشت دهگلان کمک کند.
Over recent years, unconventional extraction of irrigation water for producing agricultural products has decreased the level of groundwater in Dehgolan Plain of Kurdistan province in Iran, putting this vital resource at serious risk. This study aimed at investigating the effects of restrictive water supply policy on cropping patterns, farmers' incomes and the amount of water extraction from groundwater aquifer of Dehgolan Plain. For this purpose, a positive mathematical programming (PMP) model along with a maximum entropy (ME) model was developed and estimated. The required data was obtained in a two-stage cluster sampling method through completing 96 questionnaires from farmers in the villages of the region for the 2015-2016 farming year. The results showed that the irrigation water reduction policies had a great impact on the cultivation pattern and led farmers to products with more economic efficiency in water use. Furthermore, as a result of this policy, the gross margins in the first to third scenarios will decrease by 4.94, 9.96 and 14.94 percent, respectively, and the economic return on irrigation water will increase by 5.65, 12.64 and 21.63 percent, respectively. In conclusion, according to the results of this study, the strategy of restricting water supply along with the changes in cultivation pattern might effectively reduce water extraction and contribute to maintain and sustain the groundwater resources of the Dehgolan Plain.
خلاصه ماشینی:
نتايج نشان داد که با اعمال سياست کـاهش عرضـه آب آبياري ، الگوي کشت به شدت تأثير پذيرفته و به سـمت محصـولاتي ماننـد پيـاز، سـيب زمينـي و خيار سوق يافته است ؛ همچنين ، در سناريوهاي اول تا سوم ، بازده ناخالص کل بـه ترتيـب ٤/٩٨، ٩/٩٦ و ١٤/٩٤ درصد کاهش و بازده اقتصادي آب کشاورزي به ترتيـب ٥/٦٥، ١٢/٦٤ و ٢١/٦٣ درصد افزايش خواهد يافت .
از اين رو، پژوهش حاضر بر آن است که با اسـتفاده از يـک نظـام مـدل سـازي مشتمل بر مدل برنامـه ريـزي رياضـي اثبـاتي و رهيافـت حـداکثر آنتروپـي ١٠، بـه بررسـي اثـرات سياست محـدوديت منـابع آب زيرزمينـي بـر الگـوي کشـت ، شـرايط اقتصـادي منطقـه و بـازده اقتصادي آب دشت دهگلان بپردازد تا مطابق با مؤلفه هاي اقتصادي بخش کشاورزي ، راهکاري مناسب براي حفاظت از منابع آب زيرزميني اين دشت و افزايش امنيت غذايي ارائه شود.
نتايج حاصل از اعمال سناريوهاي مختلف سياسـت محـدوديت منـابع آب زيرزمينـي در دسترس بهره برداران بخش کشاورزي شهرستان دهگلان پس از حل مدل برنامـه ريـزي رياضـي 123 اثباتي در جدول ٢ آمده اسـت کـه بـر اسـاس آن ، در اثـر اعمـال ايـن سياسـت ، الگـوي کشـت محصولات منتخب زراعي منطقه مورد مطالعه نسبت به شرايط فعلي تغيير مي کند، بدين ترتيـب که سطح زير کشت محصولات گندم ، جو و يونجـه نسـبت بـه الگـوي فعلـي کـاهش و الگـوي کشت به نفع محصولات سيب زميني ، خيار و پياز با صرفه اقتصـادي بـالاتر بـه ازاي مصـرف هـر متر مکعب آب آبياري به پيش مي رود.
Economic analysis of deficit irrigation strategies for management of agricultural water resources (case study: Qazvin Plain Irrigation Network).
Evaluation of agricultural water policy effect on groundwater resources by a positive mathematical programming model (case study: Eghlid County).