چکیده:
پس از انعقاد «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) میان ایران و گروه ۱+۵ به همراه نمایندهی عالی اتحادیهی اروپا در امور امنیتی و سیاست خارجی در تیرماه 1394، عدهای از همان ابتدا از این سند به عنوان شیوهای ابتکاری و جدید یاد نمودند که از قابلیت لازم برای ایجاد تحول در نظام حل و فصل اختلافات هستهای به عنوان یک الگو برخوردار است. این مقاله مبتی بر یک روش توصیفی – تحلیلی، در صدد ارائه پاسخ به این پرسش است آیا به واقع برجام توانست چنین تحولی را ایجاد نماید؟ در پاسخ باید گفت که چگونگی حل و فصل اختلاف هستهای ایران در مقایسه با پروندههای کرهشمالی و لیبی، تأیید برجام توسط شورای امنیت، لغو تمامی تحریمهای هستهای و به رسمیتشناختن حقوق هستهای ایران (هر چند به صورت محدود) و سازکار حل و فصل اختلافات برجام که از ماهیت ویژه برخوردار است، در زمرهی مهمترین و اصلیترین ویژگیهای برجام هستند که اگر طرفهای مقابل به طور کامل به تعهداتشان پایبند میماندند، موارد مذکور میتوانستند موجب گردند که برجام به عنوان شیوهای بدیع و ابتکاری، خود را به عنوان یک الگو برای حل و فصل اختلافات هستهای و دیگر اختلافات بینالمللی معرفی کند. خروج یکجانبه آمریکا از این سند و بازگشت تحریمهای ثانویه این کشور و نیز پایبندی بسیار ناقص کشورهای اروپایی به برجام، امر مذکور را با ابهامات و تردیدهای فراوان روبرو ساخت و نشان داد که برجام نمیتواند چندان در این زمینه، نقشآفرین باشد.
خلاصه ماشینی:
مهمترين مفاد سند برجام که برخي از آن به عنوان يکي از اتفاقات حقوقي و بين المللي مهم قرن ٢١ در حوزه ي علوم و فناوري هسته اي ياد نموده اند (رضائي پيش ربـاط : ٨٤) داراي ٣٧ بنـد و ٥ سـند ضـميمه ميباشد، به موضوعات متعددي اشاره شده است ، از جملـه اينکـه : - اجـراي کامـل ايـن برجـام موجب حصول اطمينان از ماهيت صرفا صلح آميز برنامه هسته اي ايـران خواهـد شـد؛ - اجـراي موفقيت آميز برجام ، ايران را قادر مي سازد تا مطابق مفاد ان پي تي و اين سند، به طور کامل حق خود بر استفاده از انرژي هسته اي براي مقاصد صلح آميز را استيفاء نمايد؛ - کليه ي تحريم هـاي شوراي امنيت سازمان ملل متحد و همچنين تحـريم هـاي چندجانبـه و ملـي مـرتبط بـا برنامـه هسته اي به طور کامل لغو خواهـد شـد ( Joint Comprehensive Plan of Action (X-XVI)Preamble and General Provisions :٢٠١٥ ,(JCPOA))) در قسمت اول سند،؛ راجع به غني سازي، تحقيق و توسعه ي غني سـازي و ذخـاير آمـده اسـت کـه «طرح بلندمدت ايران شامل برخي محدوديت هاي مـورد توافـق در مـورد همـه ي فعاليـت هـاي غني سازي اورانيوم و فعاليت هاي مرتبط با غني سازي اورانيوم ، از جملـه برخـي محـدوديت هـاي مشخص در برخي فعاليت هاي خاص تحقيق و توسعه ، براي هشت سال نخست ، و به دنبـال آن ، با يک ضرب آهنگ معقول ، تکامل تدريجي به سمت مرحله ي بعدي فعاليـت هـاي غنـي سـازي ◊ 151 ايران بـراي اهـداف منحصـرا صـلح آميـز، بـه نحـو موصـوف در ضـميمه ي ١ خواهـد بـود» ( (١) Section.