چکیده:
از ابتدای قرن بیستم، کشورهای متعددی پایتختهای خود را تغییر دادهاند. پایتختها قلب تپنده هر نظام سیاسی هستند که تهدید شدن آن میتواند برابر با اضمحلال موجودیت نظام سیاسی حاکم بر کشور باشد. به همین خاطر در هر کشور مکانیابی پایتخت، بهعنوان کانون اقتدار و بقای ساختار سیاسی از اهمیت بالایی برخوردار است. هدف اصلی این نوشتار شناسایی و اولویتبندی معیارها و عوامل تأثیرگذار در انتقال پایتخت سیاسی کشور میباشد. نوع مقاله توصیفی-تحلیلی است و تلاش خواهد شد با احصای معیارها و شاخصهای مؤثر، میزان اهمیت هر یک با استفاده از نظر خبرگان مشخص شود. ازاینرو، هجده معیار اصلی مؤثر بر مکانیابی، ذیل چهار گروه معیارهای زیستمحیطی-طبیعی، اجتماعی-فرهنگی، امنیتی-دفاعی، اقتصادی شناسایی شد. سپس با استفاده از تکنیک فرآیند تحلیل سلسله مراتبی(AHP) و مقایسه دودویی ماتریس توماس ال ساعتی، به تعیین ضرایب اهمیت شاخصها و معیارها، جهت اولویتبندی اقدام شد. نتایج تحقیق نشان داد از میان معیارهای اصلی، معیارهای زیستمحیطی-طبیعی (با وزنِ 0.423) نسبت به معیارهای امنیتی-دفاعی، اجتماعی و اقتصادی از اهمیت بیشتری برخوردار است. در میان معیارهای فرعی، چهار شاخص عدم قرارگیری در پهنه زلزله و گسل (0.179)، دسترسی مناسب به آبهای سطحی و زیرزمینی (0.123)، دوری از مراکز هستهای (0.120) و نرخ جرائم و بزههای اجتماعی (0.080) بیشترین ضریب اهمیت را در فرآیند گزینش مکانی مناسب برای پایتخت از منظر متخصصان به خود اختصاص میدهند. در ضمن بر پایهی یافتههای پژوهش پیشِ رو میتوان بیان کرد که انتخاب یا مکانیابی پایتخت، بیش از 50 درصد به این چهار عامل وابسته است.
Since the beginning of the twentieth century, many countries have changed their capitals. Capital cities are the heart of any political system that those being threatened can lead to collapse of the political system of the country. That is why locating the capital of each country, as the center of authority and persistence of political structure is very important. The main objective of this study is to identify and prioritize the criteria and factors that affect in relocating the capital of the country. This article’s type is analytical – descriptive and will attempt to find effective indicators and criteria and importance of each by using expert opinion. Thus, 18 main criteria that affect locating of capitals detected; including the following four categories of criteria for environmental-natural, socio-cultural, security-defense, economic-political. Then using the Analytic Hierarchy Process (AHP) and Thomas L. Saaty’s binary comparison matrix to determine the coefficients to rank importance of the indices and criteria studied. The results show that among the main criteria, environmental criteria (weight 0.423) as compared to defensive, social and economic criteria is more important. Among the sub-criteria, four indicators "not being exposed to earthquake and fault zone (with coefficient = 0.179)", "appropriate access to surface water and groundwater (0.123)", "being far away from nuclear centers (0.120)" and " the rate of social crime (0.080)" are the most important weights of elements in the selection process of suitable location for the capital. In addition, based on these findings it can be stated that the selection or locating of the capital; more than 50 percent, depends on these four factors.
خلاصه ماشینی:
در این راستا، خاستگاه قومی حکومت ها، موقعیت مکان مرکزی پایتخت و تهدیدات خارجی به عنوان مهم ترین عوامل تأثیرگذار در فرآیند مکانگزینی و انتقال پایتخت های سرزمین ایران مطرح می شود (احمدیپور و ولیقلیزاده، ١٣٩٠).
با توجه به تکنیک مورد استفاده در این پژوهش (روش تحلیل سلسله مراتبی )، مراحلی که برای نیل به هدف نهایی که همانا شناسایی و اولویت بندی معیارهای مکان یابی پایتخت است ، در نمودار ١ آمده است .
- پتانسیل جمعیت پذیری معقول و جلوگیری از - دسترسی مناسب به شبکه حمل ونقل هوایی و زمینی حاشیه نشینی - دسترسی مناسب به منابع انرژی (برق و سوخت ) - پایین بودن سطح اختلافات قومیتی و فرهنگی - هزینه پایین برای انتقال از تهران - داشتن پتانسیل بالقوه تبدیل به نماد تمدن ایرانی- اسلامی نمودار ٢: دسته بندی معیارهای مکانیابی پایتخت مأخذ: نویسندگان، ١٣٩٥ مرحله ی سوم - سنجش اهمیت عناصر با استفاده از AHP گروهی به هر یک از عوامل : پرسشنامه مقایسات زوجی طراحی شد و توسط خبرگان (که به روش نمونه گیری هدفمند غیر تصادفی انتخاب شدند) تکمیل شد.
جدول ٣: مقایسه دودویی معیارها (به تصویرصفحه رجوع شود) مأخذ: نویسندگان، ١٣٩٥ همان طور که از جدول ٣ و محاسبات مدل AHP در محیط نرم افزار Expert Choice برای شاخص ها و متغیرهای پژوهش مشاهده میشود، از دیدگاه کارشناسان معیار زیست - محیطی -طبیعی دارای اهمیت و اولویت بیشتری در بحث مکانیابی پایتخت میباشند که این تفسیر براساس وزن بیشتر به دست آمده برای آن است .