چکیده:
اشعاری که در موضوعات مدح یا رثای معصومین(ع)، غدیر، بعثت، معراج رسول(ص)، ظهور، عاشورا، تولّی و تبرّی اهل بیت عصمت و طهارت باشد، در حوزه شعر آیینی قرار میگیرند. در دوره مشروطه مضامین جدیدی وارد ادبیات میشود که برگرفته از فرهنگ عاشورا و قیام حسینی هستند. ستمستیزی، برقراری عدالت و نیز مبارزه با استعمار، از مضامینی است که با توجه به شرایط زمانه و تحت تأثیر نهضت عاشورا در شعر رواج می-یابند. شاعران آیینیسرای این دوره را میتوان در دو دسته متمایز قرار داد؛ یکی شاعرانی که در کنار مسائل دینی به مسائل اجتماعی و سیاسی زمان خود توجه دارند و به آن موضوعات هم پرداختهاند؛ اما دسته دوم شاعرانی که در اشعارشان توجه چندانی به حوادث سیاسی یا اجتماعی زمانه نداشتهاند. در این مقاله از روش کتابخانهای و پژوهشی در آثار شاعران مشروطه و از شیوۀ مطالعۀ توصیفی، تحلیلی و انتقادی، استفاده شدهاست.
خلاصه ماشینی:
پیشینه تحقیق در سال های اخیر آثار محدودی پیرامون ادبیات آیینی معاصر تألیف شـده اند کـه البتـه اکثر آن ها مانند شرح منظومه ظهر و عاشورا در آیینۀ شعر معاصر، تنها بـه ادب عاشـورایی پرداخته اند؛ اما نقد و تحلیل شعر مذهبی دورۀ مشروطه انجام نشده و ضرورت انجـام ایـن کار احساس میشد.
شاعران آیینیسرای این دوره به دو دسته بزرگ قابل تفکیک هستند: یکی شاعرانی که در کنار مسائل دینی به مسائل اجتماعی و سیاسی زمان هم توجه دارند و در میان همان اشعار آیینی و یا دست کم در اشعاری جداگانه ، به آن موضوعات هم پرداخته اند؛ دستۀ دوم شاعرانی که در اشعارشان انعکاسی از حوادث سیاسی یـا اجتمـاعی زمانه دیده نمیشود.
سرایندگانی مانند ادیب الممالک ، سید اشرف ، بهار، ایرج و دهخدا در دستۀ اول قرار میگیرند و کسانی چون فؤاد کرمانی و صغیر اصفهانی، بیشتر جزء گروه دوم هستند؛ چون در کنار مسایل مـذهبی، گـاهی بـه مضـامین سیاسـی و اجتمـاعی پرداخته اند اما دغدغه اصلی آنان همان مذهب است و اگر شهرتی هم داشته باشند از همان موضوع است .
نکتۀ قابل توجه آن است که نوجویی و نوگویی در گـروه اول وجـود دارد و اشعار گروه دوم ، به سبک کهن هستند؛ یعنی همانطوری که شاعران دسـتۀ دوم بـه حـوادث زمانه بیتوجه یا کم توجه هستند، از سبک شعر مشروطه نیز عقب مانده و در گذشـته سـیر می کنند.
١) شاعران گروه اول شاعران بزرگ و مشهور دوره مشروطه که بازتاب حوادث زمانه در اشعارشان جلوه گر است و گاهی نوجویی و نوگراییهایی در شعرشان دیده میشـود، بـه ترتیـب سـال وفـات ، چنین اند: الف .