چکیده:
این پژوهش، قدرت بیان و بلاغت حلّاج را از دریچة استعارات و تشبیهات دیوانحلّاج با تمرکز بر مرکّببودن مورد بررسی قرار میدهد و کیفیّت تصاویر خیالانگیزِ مستعمَل در اشعار وی را میآزماید. با توجّه به پیشینة تاریخی سفرهای حلّاج در جهت تبلیغ آراء و عقایدش از یک سو، و اتّهام به سحر در نوشته و کلام از سوی دیگر، تحقیق مطرح میسازد که برخی از اشعار حلّاج، به دلیل استفاده از صور خیال پیچیده و مرکّب، از جایگاه ادبی و بیانی ارزشمندی برخوردار بوده و دلیلی آشکار بر بلاغت و قدرت بالای خلاقیت این صوفی مبلّغ و پرآوازه هستند. درنتیجه، این احتمال وجود دارد که حلّاج، برای اشاعة اندیشههای عرفانیاش، از کلام تصویری و تخییلی، بهمنظور تأثیرگذاری بیشتر بر مخاطبان و فزونیِ جمعآوری پیروان بهره میجسته است.
خلاصه ماشینی:
نویافته های صور خیال در شعر حلاج هیرود سلطانیان ١، جلیل نظری ٢، سیدمهدی خیراندیش چکیده این پژوهش ، قدرت بیان و بلاغت حلاج را از دریچۀ استعارات و تشبیهات دیوان حلاج با تمرکز بر مرکب بودن مورد بررسی قرار میدهد و کیفیت تصاویر خیال انگیز مستعمل در اشعار وی را میآزماید.
با توجه به پیشینۀ تاریخی سفرهای حلاج در جهت تبلیغ آراء و عقایدش از یک سو، و اتهام به سحر در نوشته و کلام از سوی دیگر، تحقیق مطرح میسازد که برخی از اشعار حلاج ، به دلیل استفاده از صور خیال پیچیده و مرکب ، از جایگاه ادبی و بیانی ارزشمندی برخوردار بوده و دلیلی آشکار بر بلاغت و قدرت بالای خلاقیت این صوفی مبلغ و پرآوازه هستند.
از دیرباز در هندوستان تا ترکستان ، که بخش هایی از چین امروز را شامل میشود، تصاویر خیال ، در متون کهن چون باگا واد گیتای هندوان به سانسکریت و تائوتچینگ بوداییان به چینی، عنصری بسیار غالب بوده است (هوهنه گر، ١٣٧٦: ٣١)؛ «هم چنین نمادها و تصاویر، به وضوح عنصری بومی و فرهنگی برای باورهای اعتقادی ایرانیان قلمداد میگردید» (هال ، ١٣٨٦: ٣٢٧).
نثر طواسین مملو از رمزها و گرایش به ابجد و اسرار حروف است ؛ اما عنصر صور خیال نیز ردپای مهمی بر جای گذاشته است ، که به لحاظ سبک شناسی، میتوان با استفاده از حضور نوعی تداوم و یکپارچگی تصویری مشهود در سبک آثار مورد بررسی، از صحت انتساب این اشعار به شخص حلاج ، تا حد بیشتری اطمینان یافت .