چکیده:
فرآیند شهرنشینی شتابان در کشورهای جنوب همواره نظام فضایی سکونتگاههای شهری را در بسیاری از موارد دچار آشفتگی فضایی مینماید که پیامد اساسی آن بروز شرایط ناپایداری در شبکه نظام شهری است. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی سلسلهمراتب و تحولات نظام استقرار شهرها و نحوه پخشایش جمعیت صورت گرفته است. در این ارتباط شهرهای استان بر اساس نتایج سرشماریهای عمومی نفوس و مسکن در دورههای 1365 تا 1385 و با بهرهگیری از مدلهای رتبه -اندازه و هم چنین رتبه اندازه تعدیلی مورد بررسی و تحلیل قرارگرفتهاند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که الگوی توزیع فضایی سکونت گاه های شهری استان از الگوی تصادفی تبعیت می نماید که در دهه اخیر گرایش استقرار جمعیت در کانونها و طبقات شهری نیز به سمت بینظمی فزاینده است. حاکمیت فضایی و عملکردی نخست شهر اردبیل باعث عدم تبعیت سلسلهمراتب شهری استان از قانون رتبه اندازه شده است که این امر ناهم خوانی و عدم تعادل فضایی سلسلهمراتب را به وضوح قابلتشخیص مینماید. از سوی دیگر در دهه اخیر (1385) این عدم تعادل پخشایش جمعیت شهری در فضای استان بیش از پیش تشدید یافته است. دستیابی به الگوی مطلوب انتظام فضایی در استان در پی سیاست عدم تمرکزگرایی از یک سو و از سوی دیگر برخورداری بهینه شهروندان از آستانههای خدمات مناسب و تعادل در برقراری فرصت های مناسب اقتصادی و کالبدی برای شهرهای متوسط و کوچک اندام استان است.
Accelerated urbanization process, mainly in developing countries, has been distributed as spatial system of urban settlements in many cases whose main consequences are the occurrence of instability conditions in urban networks. This research has been done by a descriptive-analytical method to study the hierarchy and transformation of urban system and their population distribution. In this regards, cities in Ardebil have been analyzed based on general population and housing censuses period of 1986 to 2006 by using the rank-size and regulation rank-size models. The results indicate that spatial patterns of urban settlement follows a random pattern whereby 18 English Abstracts in recent decades the tendency of urban population centers and classes are rising toward chaos. The spatial and functional dominance of Ardebil, the first city of province, has caused the urban hierarchy not to follow the rank-size model. Hence this discrepancy and spatial inequality in hierarchical system is clearly recognizable. On the other hand, in the recent decade (2000s), the population imbalance distribution has been more enhanced comparing to the past.The optimal spatial pattern in the Province would be obtained by the policy of non-centralization on one hand and accessing suitable services and appropriate balance between economical and physical opportunities for medium and small cities on the other hand which have been the objectives of this research.
خلاصه ماشینی:
بر همین اساس این پژوهش در خصوص نظام شهری در استان اردبیل به لحاظ شرایط شهرنشینی موجـود و اسـتقرار و توسعه شهر اردبیل به عنوان شهر نخست استان با تراکم جمعیت زیاد و امکانات بیش تر در مقابـل شـهرهای بسـیار کوچک در استان ، جهت برقراری تعادل و کاهش حرکات جمعیتی از یک سـو و توزیـع عادلانـه امکانـات از سـوی دیگر ضروری است مواد و روش ها در بررسی و تحلیل درجه تعادل فضایی و پایداری/ناپایداری نظام شهری، نظریه ها، مدل ها و روش هـای کلـی نسـبتا زیادی وجود دارد که هر کدام از آن ها قادرند به نوبه خود وضعیت توزیع اندازه شـهرهای یـک منطقـه یـا کشـور را روشن نموده و میزان انحراف آن ها را از خط تعادل و استاندارد توزیع و تبیین نمایند.
براساس این فرمول ، جمعیت شهری که در مرتبه r قرار دارد برابـر اسـت بـا مجمـوع جمعیـت شهرهای مورد مطالعه منهای مرتبه شهر مورد، نظر تقسیم بر مجموعه نسـبت های مرتبـه ای شـهرهای مـورد مطالعـه ، فرمول تعدیل یافته مرتبه ـاندازه بهفروز از رابطه زیر حاصل میشود (بهفروز، ١٣٧١: ١٢٣): P P1n Rrth : rth 1 1 1 .....
ـ به منظور کاهش گسیختگی در نظام شبکه ی شهری استان و عدم تعادل فضایی در آن ، ضروری است تا ضمن رشد و تقویت شهرهای کوچک استان ، شهرهایی نظیر پارس آباد، مشکین شهر و خلخال به عنوان شـهرهای میـانی و حلقـه اتصال بین اردبیل با سایر شهرها مورد توجه بیش تری قرار گیرد.