چکیده:
ارمنستان از جمله سرزمینهایی است که در قفقاز قرار گرفته و از زمان تصرف آن در زمان اشکانیان تا پایان دورهی ساسانی باعث بروز تنشها و درگیریهایی میان ایران و بیزانس شده است. درگیریهای پیوستهی دو قدرت باستان بر سر این سرزمین باعث شد که در سال 387 م. این سرزمین را میان خود تقسیم کنند. پس از این تقسیم بود که تئودوسیوس اول دستور داد تا شهر مرزی تئودوسیوپولیس را در منطقهی ارمنستان غربی ایجاد کنند. این شهر بر دامنهی کوهی در منطقهی کارین و نزدیک سرچشمههای رود فرات ساخته شد. پرسشهای این پژوهش عبارتنداز: 1. شهر مرزی تئودوسیوپولیس توسط چه کسی تأسیس شده و از چه موقعیت جغرافیایی برخوردار بوده است؟ 2. علت اهمیت تئودوسیوپولیس در مناسبات ایران و بیزانس چه بوده است؟ مفروض است؛ با توجه به اطلاعات و دادههایی که منابع در اختیار ما میگذارند، در این رابطه میتوان گفت که شهر تئودوسیوپولیس در اواخر قرن چهارم میلادی توسط تئودوسیوس اول، در ارمنستان غربی در منطقهای بهنام «کارین»، قرار گرفته است. همچنین، مهمترین کارکرد شهر تئودوسیوپولیس که توسط بیزانسی بهوجود آمده از لحاظ سیاسی-نظامی بوده است. حال با توجه به این مسائل، این پژوهش در پی آن است تا به موقعیت جغرافیایی این شهر پرداخته و سپس در ادامه به چرایی اهمیت آن در دایرهی رقابتهای ایران و بیزانس بپردازد؛ برای نیل به این هدف تلاش شده است از شیوهی پژوهشهای تاریخی (توصیفی-تحلیلی) و براساس شواهد موجود و نظریات پژوهشگران، استفاده شود. نتایج این پژوهش بیانگر این است که بیزانسیها با ایجاد استحکامات و حصارهای محکم در شهرهای مرزی از جمله تئودوسیوپولیس درصدد بودند تا بتوانند تا حدودی از پیشرفت سریع سپاه ایران در خاک بیزانس جلوگیری کرده و حتی بتوانند در مواقعی از آن شهرها، سرزمینهای ساسانیان را مورد تهاجم قرار دهند. ساسانیان نیز با تصرف این شهر میتوانستند از سویی راحتتر سرزمینهای شرقی امپراتوری بیزانس را مورد حمله خود قرار دهند. وجود و تقویت چندبارهی استحکامات در این شهر، نشان از آن داشت که تصرف این شهر به منزلهی تسلط و در اختیار داشتن مناطق مرزی مانند آسیای صغیر، و از دست دادن آن بهعنوان تغییری عمده در توازن قدرت میان دو امپراتوری بهشمار میرفت.