چکیده:
نابرابری فضایی یا نابرابری منطقهای نوعی از نابرابری است که از پیامدهای منفی ویژهای برخوردار است. چنین نابرابری بهترین بهرهگیری از فضا را از جامعه گرفته و سبب گرد آمدن جغرافیایی عدم برخورداری شده و تخصیص مناسب و برنامهریزی شده منابع را در فضا ناممکن ساخته و نقش فراوانی در مهاجرتهای برنامهریزی نشده دارد و در نهایت فرایند توسعهیافتگی متوازن را با مشکلاتی مواجه میسازد. هدف این تحقیق بررسی وضعیت شهرستانهای استان اردبیل از لحاظ وجود یا عدم وجود تعادل بین آنها از بعد برخورداری از شاخصهای توسعه، پی بردن به چگونگی عدم تعادل در صورت وجود بین شهرستانها و شناسایی مناطق برخوردار و محروم در استان و تعیین اولویتهای برنامهریزی در راستای کاهش فاصله بین شهرستانها و ایجاد تعادلهای منطقهای در استان بوده و بر این فرضیه استوار است که سطوح توسعهیافتگی بین شهرستانهای استان اردبیل از الگوی متوازنی برخوردار نبوده و عدم تعادلهای ناحیهای در استان وجود دارد. برای بررسی این موضوع با استفاده از آمار و اطلاعات موجود حاصل از نتایج تفصیلی سرشماریهای عمومی نفوس و مسکن مربوط به سالهای1365،1375و1385شهرستانهای استان اردبیل،40شاخص متعدد در زمینههای اقتصادی، فرهنگی، زیربنایی و بهداشتی-درمانی استخراج شده و با استفاده از تکنیکهای تحلیل منطقهای نظیر تاکسونومی عددی، ضریب تغییر ویلیامسون و ضریب آنتروپی، نابرابریهای منطقهای بین شهرستانهای استان بررسی گردید. نتیجه به دست آمده نشان داد شهرستان اردبیل طی مدت مورد مطالعه به دلیل مرکزیت اداری و سیاسی از لحاظ تمام شاخصهای توسعهای به کار رفته، موقعیت بهتری داشته است و برخوردارترین شهرستان بوده و شهرستانهای مغان و نیر محرومترین شهرستانهای استان بودهاند و از مجموع نه شهرستان استان، شهرستان اردبیل از حد متوسط توسعه برخوردار بوده و شهرستانهای خلخال، پارسآباد، نمین، کوثر، مشکینشهر و بیله سوار شهرستاهای محروم و شهرستانهای نیر و مغان نیز شهرستانهای خیلی محروم بودهاند و برنامهریزی در جهت کاهش عدم تعادلهای منطقهای در استان امری ضروری و اجتناب ناپذیر میباشد.
خلاصه ماشینی:
براي بررسي اين موضوع با استفاده از آمار و اطلاعات موجود حاصل از نتايج تفصيلي سرشماري هاي عمومي نفوس و مسکن مربوط به سال هاي ١٣٦٥،١٣٧٥و١٣٨٥شهرستان هاي استان اردبيل ، ٤٠شاخص متعدد در زمينه هاي اقتصادي ، فرهنگي ، زيربنايي و بهداشتي -درماني استخراج شده و با استفاده از تکنيک هاي تحليل منطقه اي نظير تاکسونومي عددي ، ضريب تغيير ويليامسون و ضريب آنتروپي ، نابرابري هاي منطقه اي بين شهرستان هاي استان بررسي گرديد.
توجه به اين نکته نيز نبايد مورد غفلت قرار گيرد که تمايل دولتها و مقامات محلي در جهت نيل به نرخ هاي رشد اقتصادي بالا، معمولا باعث مي گردد بخش ها و مناطقي که از توان بيشتري براي اين منظور برخوردار باشند و به دلايل برخورداري هاي طبيعي و يا نفوذ بيشتري که در مراکز برنامه ريزي و سياست گذاري داشته اند، به عنوان مناطق برگزيده مورد توجه قرار گيرند(استادي و همکار،١٣٨٣)و فرآيند توسعه يافتگي متوازن را با مشکلاتي مواجه 1 - External Inequality 2 -Internal Inequality 3 -Social Inequality 4 -Group Inequality 5 -Sexual Inequality 6 - Information Inequality 7 - Economic Inequality 8 - Development Inequality 9 - Sectoral Inequality 10 - Spatial Inequality مي سازند.
جدول شماره ١- طبقه بندي کيفي درجه توسعه (به تصویر صفحه رجوع شود) منبع : خداپناه و همکار(١٣٨٨) 1 - Adunson 2 - Helwing با بهره گيري از مدل تاکسونومي عددي ، درجه توسعه يافتگي شهرستان هاي استان اردبيل از نظر شاخص هاي اقتصادي ، فرهنگي ، زيربنايي و بهداشتي و درماني براي چهار شهرستان موجود در محدوده استان اردبيل در سال ١٣٦٥، شش شهرستان در سال ١٣٧٥و نه شهرستان در سال ١٣٨٥مورد بررسي قرار گرفته که نتايج حاصل از آن در جداول شماره ٢تا٤و اشکال شماره ٢تا٤آمده است .