چکیده:
آیینها مجموعهای از کنشها و سخنانی هستند که در یک کیش و جامعة باورمند به حضور مؤثر موجودات فوق طبیعت برای تأثیرگذاردن بر آنها و به شیوههای خاص انجام میشوند. دستهای از آنها آیینهای جمعیاند که برخی در سطح اجتماع و برخی در فضای شخصی زندگی ادا میشوند. سفرههای نذری از دستة دوماند که بخش درخور توجهی از آنها فقط از سوی زنان و در حضور زنان انجام میشوند. در این مقاله، کوشیده شده به این پرسش پاسخ داده شود که چگونه میتوان سفرههای نذری در ایران را نوعی آیین گذار دانست و بر این اساس تحلیل کرد؟ آنگونه که نتایج بررسی نشان میدهد، این جمعهای کوچک جماعتوارهگون هرچند با تعریف آرنولد ونجنپ گویای مراحل گذار نیستند، با دیدگاه تکاملیافتهتر ترنر در این مفهوم قرار میگیرند و اجزای این مناسک منطبق بر مراحل مورد نظر است. پژوهش حاضر براساس شناخت بخشی از آیینهای زنانة ایران شکل گرفته است که تاکنون کمتر از منظر علمی بررسی شدهاند و معمولاًً فقط با عنوان رسوم عامیانه معرفی شدهاند. لذا تعدادی از سفرههای نذر در پنج منطقة ایران با روش مردمنگاری مطالعه شدهاند. گردآوری اطلاعات نیز به شیوة مشاهدة مشارکتی و مصاحبه انجام شده است. همانگونه که انتظار میرفت، این سفرهها پس از تجزیه به اجزای آیینیشان با بهرهگیری از نظریة آیین گذار ونجنپ (به روایت ترنر) در مراحل گذار جای گرفتند. پیش از آن، مصداقهای جنبههای جماعتوارگی و آستانگی و نیز شکلهای انتقال امر مقدس هم در این آیینها یافت شدند.
Rites are a collection of actions and speeches that are held in a cult and community which believe that existence of the effective presence of supernatural beings has influence on them in particular ways. A number of them are collective rituals, which votive dastarkhans are from this group. A significant portion of them are performed only by women and only in the presence of women. In this article, we have attempted to answer the question of how can the votive dastarkhans in Iran be regarded as a rites de passage and analyzed on this basis? As the results of the survey show, these small communities, though not defined by Arnold Van Gennep , are not fully indicative of rites de passage stages, but with the more developed Turner's perspective, the components of these rituals can comprise Turner's stages. The present research is based on recognition of a part of Iranian women rituals that have been so far less scientifically explored, and are usually only referred to as folk customs. Therefore, a number of votive dastarkhans ,in five region, have been studied by qualitative method using rites de passage theory, and after the analysis of ritual components according to the nature of the passage stages. Previously, there have been found examples of aspects of communitas and liminality, as well as the forms of the sacrament transmission.
خلاصه ماشینی:
در این مقالـه ، کوشـیده شـده بـه ایـن پرسش پاسخ داده شود که چگونه می توان سفره های نذری در ایران را نوعی آیین گذار دانسـت و بـر ایـن اسـاس تحلیل کرد؟ آن گونه که نتایج بررسی نشان می دهد، این جمع های کوچک جماعت واره گون هرچند با تعریف آرنولد ون جنپ گویای مراحل گذار نیستند، با دیدگاه تکامل یافته تر ترنر در این مفهوم قرار می گیرند و اجزای این مناسک منطبق بر مراحل مورد نظر است .
هرچند زنان ایران هنگامی چنین سفره هایی را تـدارک مـی بیننـد کـه مسـئله ای مانند بحران (بیماری ، نداشتن فرزند و گرفتاری های گوناگون ) در زندگی شان مطرح باشد، طبق تعریف گفته شده ، این موارد نمی توانند تغییر جایگاه و موقعیـت محسـوب شـوند.
پـس چگونـه سفره های نذر را گونه ای گذار دانسته ایم ؟ ویکتور ترنر٢ از نظریۀ آیین های گذار ون جنپ تأثیر پذیرفته و آن را به بسـیاری از آیـین هـا گسترش داده است ؛ به گونه ای که هر تغییری از یک وضعیت به وضعیت دیگر را شامل می شـود [١٩، ص ٤٤].
ترنر بر این موضوع تأکید می کند که آیین های گذر به صورت فرهنگی فقط بـه مجموعـه ای از بحران های زندگی محدود نمی شوند و ممکن است با هر تغییری از یک وضـعیت بـه وضـعیت دیگر همراه شود.
زنان ایران زمین هنگامی که حاجتی دارند، گرد هم مـی آینـد و بـا بـه جـای آوردن تشـریفاتی منظم و ساده ، خویش را به گونه ای به نیرویی مأورایی متصل می کنند که حتی بودن او (صاحب سفره ) را در مکان نذر باور دارند و نشانه هایی ملموس نیز برای این حضور می بینند.