چکیده:
نقش هندسه در معماری ایران پیشینه ای طولانی دارد، یکی از کاربردهای آن استفاده در آرایه های تزیینی بوده است. همچنین دزفول واقع در شمال خوزستان نمونه ای از شهرهای با آرایه های ارزشمند است که عمده آن ها از نوع آجری هستند. آرایه ها در قسمت های مختلف به کار رفته و به منزله پوسته جانبی تنوع در معماری ایجاد کرده اند. این تنوع معیاری با اهمیت، قابل-مشاهده، و دلیلی بر ارزشمندی خانه های دزفول است. از سوی دیگر، با اهمیت بودن آرایه های تزیینی، عاملی تاثیرگذار جهت بررسی اصل و بنیان آن ها است. هدف در این مقاله مستندسازی الگوهای هندسی در تزیینات خانه های دزفول و زمینه های مختلف ایجاد آن در معماری است و ضمن آن به سوال طرح شده در پژوهش پاسخ داده می شود.
روش تحقیق ترکیبی از روش های پیمایشی و تفسیری تاریخی است و اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه ای و مشاهدات شخصی گرد آمده است. آزمون تحقیق مبتنی بر روش تحلیلی ویکور است که علاوه بر تکمیل ادبیات تحقیق، برای تنظیم مدل جدید نیز به کار رفته است. جامعه نمونه از همه خانه های ثبت شده دوره قاجار انتخاب و به روش آنتروپی شانون وزن دهی شده اند. پس از آن تحلیل اطلاعات به دست آمده از جامعه نمونه به کمک نرم افزارهای آماری و به روش ویکور صورت گرفته است. در پایان با استنتاج منطقی چنین برداشت می شود که آرایه های تزیینی در خانه های دزفول متنوع هستند و علاوه بر زیبایی، کارکردهایی چون عبورومرور آسان برای عابران بیرون از خانه، ایجاد سطح بیشتر در طبقات بالایی، محرمیت فضایی در خانه، تهویه هوا، ایجاد سایه بر جداره ها و دفع حرارت به کمک آن، جلوگیری از ریزش باران بر خوون ها، تنوع در رنگ و نوع تزیین، و سلسله مراتب در تغییرات فرمی (تنوع در فرم) را دارند. همچنین برای سنجش تزیینات می توان از معیارهای نوع تزیین، نسبت تزیین به جداره، تناسبات، روابط و چیدمان در تزیینات، و الگوهای هندسی بهره مند شد.
Geometry is one of the most important elements in iranian architecture. Geometry is used in planning, drawing and decorating. Among outstanding components were ornaments used in many parts of houses. The realisation of ornaments in Iranian architecture is dependent on geometry, with geometry also generating variety in ornamental decorations. The ornaments used in the architecture of Dezful is usually made of bricks, and can be found in several parts of a building as secondary surfaces with astonishing diversity. The aim of this study is the documentation of geometric patterns and their underlying generative context in Dezful houses, answering research questions on the way. The research method is a combination of field studies and historical-interpretive methods, with data collected through library studies and personal observations. The data analysis method is based on Vikor method which opens a new scope on ornaments studies. Case studies are based on relevant traditional façades selected through data analyses based on Vikor and Entropy methods. The paper concludes that ornaments are diverse, and on top of their beauty, they have functions such as providing comfort for passers, increasing area in upper floors, ventilation, shading and thereby shielding against heat, protecting “Xowun”s from rain, and creating hierarchies. In order to assess ornaments, the paper suggests, one can use the type of the ornament, its ratio, proportions, connections and layouts, as criteria.