چکیده:
در ادراک حسی دو مرحله اتفاق میافتد، یکی تاثیرپذیری عضو حسی و دیگری ادراک نفس است مرحله اول مادی و مرحله دوم مجرد است. براساس اتحاد نفس و بدن، نفس به تاثرات مادی که در اعضای حسی واقع میشود علم دارد و این علم، از سنخ علم حضوری است علامه طباطبائی و شهید مطهری به این دیدگاه گرایش دارند از لوازم معرفتشناختی این نظریه، توانایی بر تبیین علت پیدایش برخی از خطاهای حس است. پذیرش حضوری بودن علم به تاثر مادی عضو حسی، با قول به حصولی بودن ادراک حسی قابل جمع است. ابنسینا و صدرا قائل به حصولی بودن ادراک حسیاند، در نقطهی مقابل سهروردی و سبزواری قائل به حضوری بودن آنند. طبق دیدگاه اخیر، نفس خود خارج را مییابد، بنابراین عدم تطابق ادراک با خارج متصور نیست این در حالی است که هنگام مواجهه ابزار حسی با خارج، در برخی موارد صورت غیرمطابق با واقع بر نفس پدیدار میگردد، در نتیجه نمیتوان قائل به حضوری بودن ادراک حسی شد.
خلاصه ماشینی:
٢. جواب از اشکال ادراک حسی ، تصور صرف است ، تصور صرف جنبۀ حکایت گری از خارج ندارد و حکم و تصدیق در آن تحقق ندارد، لذا خطا در آن متصور نیست بلکه خطا در مرتبۀ حکم و تصدیق است به همین جهت ادراکات حسی بدون دخالت عقل یا وهم دارای جنبۀ معرفت شناختی و حکایتگری از خارج نیست ، اما این موجب نمیشود که صورتی که به دنبال مواجهه عضو حسی با شیء خارجی، بر نفس پدیدارشده است مطابق محسوس خارجی باشد در برخی موارد هنگامیکه مواجهه ابزار حسی با شیء خارجی صورت میگیرد صورت مطابق واقع بر نفس پدیدار نمیگردد به بیان بیشتر با توجه به این که نفس عین تأثر حسی را به علم حضوری مییابد در این مرتبه خطایی نیست اما پدیدارشدن صورت غیرمطابق با واقع - پیش از اینکه حکم به مطابقت یا عدم مطابقت صادر گردد - مربوط به حوزة تصور است در حقیقت پدیدار شدن صورت غیرمطابق با واقع بر نفس ، خطا نیست چون هنوز حکمیصادر نگردیده است اما پرسش اساسی این است که چه موجب شده است که گاهی صورت غیر مطابق با واقع در مرتبۀ تصور بر نفس پدیدار میگردد در ادامه مشخص میشود که برخی از پدیدارهای حسی غیر مطابق با واقع ، ریشه در مرتبۀ تأثر حسی دارد بدین بیان که بعد از اینکه علم حضوری نفس به تأثرات حسی ثابت گردید براساس دیدگاه انشاء صدوری صور ادراکی که توسط صدرالمتالهین بیان شده است نفس به انشاء صورت متناسب با تأثر حسی اقدام مینماید لذا اگر تأثر مادی حاصل شده در اعضای حسی از حیث کیفیت ، تشابه با واقع نداشته باشد صورت صادره از نفس - که براساس این تأثر حسی شکل گرفته است - مطابق واقع نخواهد بود.