چکیده:
در یک دستهبندی، علوم به آلی و اصالی تقسیم میشوند. علومی مانند منطق، اصول فقه و جبر به مثابه علوم آلی و سایر علوم مانند فلسفه، فقه و حساب، بهمثابه علوم اصالی مطرح میشوند. آلی و اصالی بودن دو اصطلاحاند که البته تعریف دقیقی از آنها ارائه نشده است. برای فهم ملاک این دو علم، باید به فهم متعارف علمشناسان ازاین دو اصطلاح تکیه کرد. علوم مختلف با هم رابطه تعاون دارند و در حل بسیاری از مسائل علوم، از مسائل علوم دیگر استفاده میشود، بااین حال نمیتوان استفاده از یک علم در علم دیگر را ملاک آلی بودن دانست. همچنین اغراض شخصی تولیدگران و مطالعهکنندگان یک علم نمیتواند ملاک صحیحی برایاین تقسیمبندی باشد. دراین مقاله با رد شخصی و نسبی بودن، ملاک عامی برای آلی بودن یک علم ارائه شده است. فایده اصلی یک علم که عقلا، به دلیل وجود آن فایده اصلی، بودناین علم را در مجموعه معارف بشری، عاقلانه میدانند، میتواند معیاری برایاین دستهبندی باشد. دراین مقاله دانش منطق به عنوان یک علم آلی محور بحث قرار گرفته است هرچند ملاک ارائه شده اختصاصی به منطق ندارد.
خلاصه ماشینی:
تذکر این نکته ضروری است که اگرچه پرسش اصلی این مقاله ، ملاک ابزاری بودن یک دانش به طور مطلق است ، اما در اینجا ما علم منطق را محور بحث و مطالعه قرار می دهیم ؛ هرچند ملاک ارائه شده ، اختصاصی به دانش منطق ندارد و ملاک ارائه شده به همۀ علوم آلی قابل تعمیم است .
واضح است که رتبه بندی زمانی این سه مرحله ، نسبت به یک قضیه ، صحیح است بدین معنا که زمانی یک قضیه مورد استفاده قرار میگیرد که مطالعه شده باشد و همچنین زمانی یک قضیه مطالعه می شود که پیشتر تولید شده باشد؛ اما نسبت به کل علم عموما نمیتوان چنین رتبه بندی زمانیای را تصور کرد، زیرا وقتی شخصی از قضیه ای استفاده می کند ممکن است قضیۀ دیگری از آن علم ، موردمطالعه باشد و قضیۀ سومی در حال تولید.
برای شناخت معنای آلی و اصالی باید بدانیم که دانشمندان علم شناسی که این اصطلاح را به عنوان ویژگی های علوم مختلف به کاربرده اند چه چیزی را از آن ها اراده کرده اند.
در این صورت نیز وقتی از کسی میپرسیم که منطق یک علم آلی است یا اصالی، او برای پاسخ به این پرسش منتظر این نیست که بداند اشخاص مختلف چه غرضی از مطالعۀ این علم دارند و نسبت به هر فرد و غرض او از مطالعه ، پاسخ دهد.
اگر غرض مطالعه و غرض تولید را کنار بگذاریم ، همۀ علوم عبارت خواهند بود از مجموعه ای از قضایا با این توصیف که از هر علمی ممکن است در علم دیگر استفاده شود.