چکیده:
صفات خداوند به دو دستۀ جمالی و جلالی تقسیم میشود که بهترتیب دربردارندۀ لطف و قهر الهی است. تجلی هریک از این صفات در قلب عارف باعث ایجاد آثاری در ذهن و زبان و رفتار او میشود. در این مقاله به تبیین این آثار در عارف و اهمیت و مراتب و ترتیب آنها، مقدمات و نتایج آن و دایرۀ واژگانی بهکاررفته دربارة هریک از آنها در نوشتههای روزبهان بقلی پرداخته میشود. هدف از این مقاله کمک به شناخت مشرب عرفانی عارف بزرگ قرن ششم، روزبهان بقلی است. روش گردآوری دادهها کتابخانهای و روش تحقیق از نوع توصیفی ـ تحلیلی است. ارائۀ تعریفها و تحلیلهای روزبهان دربارۀ «خوف و رجا»، «قبض و بسط»، «هیبت و انس»، بیان مراتب آن و واژگانی که روزبهان در ارتباط با آنها آورده و اهمیت هریک از آنها نزد وی از نوآوریهای این پژوهش است. در نظر این عارف سنت اول عرفانی، خوف در ابتدای راه برای سالک لازم است؛ اما پس از آن در مرحلۀ رجا میتواند به معبود دست یابد. او «قبض و بسط» را مرتبۀ بعد از «خوف و رجا» و «هیبت و انس» را مرتبۀ پس از «قبض و بسط» میداند. قبض را به سه نوع تقسیم میکند و انس را مقام سالک در مرحلۀ مشاهدۀ جمال میداند. واژگانی که روزبهان در ارتباط با صفات جلالی به کار میبرد، عبارت است از: قهر، خوف، قبض، هیبت، ازل؛ همچنین واژگان بهکاررفته در ارتباط با صفات جمالی عبارتاند از: لطف، رجا، بسط، انس، ابد، مشاهده، عشق.
The attributes of God are divided into two categories of Jamal (Beauty) and Jalal (Glory), which include God's Grace and Wrath, respectively. The manifestation of each of these attributes in the mystic's heart creates traces in his mind, speech, and behavior. This article deals with the explanation of these traces in the mystic and their significance, hierarchy and order, their preconditions and results, and terminologies used in relation to each of them in the writings of Roozbehan Baqli. The purpose of this article is to help the reader understand the mystical disposition of the great sixth century mystic Roozbehan Baqli. In this research, library data collection method and descriptive-analytical method were used. Providing Ruzbahan's definitions and analysis of Fear and Hope, Contraction and Expansion, Awe and Accustom, the expression of hierarchy and their order, the terminologies that Roozhbehan brought about with these states and positions, and the importance of each of these to him are some innovations in this research. In the viewpoint of this great mystic, Fear is necessary at the beginning of the path for the mystic, but then he can achieve God at the Hope stage. Roozhbehan states that the Contraction and Expansion are steps after Fear and Hope, and Awe and Accustom come after the Contraction and Expansion. He divides the Contraction into three types, and states that Accustom is the mystic's position at the stage of observing Beauty. Terminologies used by Roozbehan about Glory attributes are Wrath, Fear, Contraction, Awe, and Eternity (without beginning); and attributes of Beauty are Grace, Hope, Expansion, Accustom, Eternity (without end), Observation, and Love.
خلاصه ماشینی:
واژگاني که روزبهان در ارتباط بـا صفات جلالي به کار مي برد، عبارت است از: قهر، خوف ، قبض ، هيبت ، ازل ؛ همچنين واژگان به کاررفته در ارتباط بـا صفات جمالي عبارت اند از: لطف ، رجا، بسط ، انس ، ابد، مشاهده ، عشق .
٢ـ٣ آثار صفات جمالي و جلالي از آثار صفات جمال بر حال سالک که روزبهان مفصل دربارة آنهـا سـخن گفتـه اسـت ، رجـا و بسط و انس را مي توان نام برد و ازجملۀ آثار صفات جلال بر حال سالک خوف و قـبض و هيبـت است که به تفصيل دربارة همۀ آنها سخن خواهيم گفت .
خـوف و رجـا در مشرب عرفاني روزبهان هر دو جايي مخصوص به خود دارد؛ اما خوف در مقدمۀ رجا قرار مي گيرد و تأکيد روزبهان بر رجا بيشتر است ؛ زيرا او سالک مکتب عشق است و در اين مکتب رابطۀ خدا و بنده يک رابطۀ عاشقانه است .
ميتوان گفت اين ويژگي که «خوف مقدم بر رجاست و براي سالک لازم اسـت ؛ امـا سـالک بـا رجا زودتر به مقصد مي رسد»، از ويژگي هاي مشرب عرفاني روزبهان است که بـر صـفات جمـالي بيشتر از صفات جلالي تأکيد دارد.
چنين مقامي به سبب اينکه روح به نسيم نرگس وصال ، شادي و راحت مي يابد و با بال رجا در آسمان جمال پرواز مي کند، بسط نام دارد و در ايـن حالـت در جلال خداوند نمي سوزد؛ به دليل اينکه حق براي او بساط نزديکـي گسـترده اسـت و بـا مرکـب لذت در ميدان هاي ازليات سير مي کند (رک: روزبهان بقلي، ١٤٢٦ ق : ٢٠٧).