چکیده:
هدف این پژوهش شناسایی و واکاوی الگوهای همدید – پویشی رخداد بارشهای اَبَرسنگین فراگیر تابستانه در جنوبشرق ایران است. برای نیل به هدف ذکر شده، دادههای بارش 14 ایستگاه همدید و 126 ایستگاه بارانسنجی در دورۀ آماری 26 ساله (2014-1989) مورد بررسی قرار گرفت. در این پژوهش، معیار بارش اَبَرسنگین فراگیر تابستانه، بارشی است که طی 24 ساعت میزان آن صدک 99 و بالاتر و از نظر مکانی 50 درصد و بیشتر از پهنۀ مورد بررسی را پوشش دهد. با توجه به شرایط مورد نظر 22 روز بارش اَبَرسنگین در جنوبشرق ایران شناسایی گردید. در ادامه به منظور استخراج الگوهای همدید مؤثر در رخداد بارشهای اَبَرسنگین دادههای 75/0×75/0 درجه شامل فشار تراز دریا؛ ارتفاع ژئوپتانسیل ترازهای 850، 700، 500 و 200 هکتوپاسکال؛ مؤلفۀ زناری و نصفالنهاری شارش باد در ترازهای 850، 700، 500 و 200 هکتوپاسکال و نمویژه ترازهای 1000، 850، 700 و 500 هکتوپاسکال از مرکز اروپایی پیشبینیهای جوّی میانمدت برای هر روز بارشی دریافت و در محیط برنامه GrADS ترسیم گردید. در نهایت، واکاوی نقشههای همدید در ترازهای یادشده نشان داد که سه الگوی همدید شامل؛ الگوهای ناوه، پرارتفاع و کمفشار موسمی نقش اصلی را در رخداد بارشهای اَبَرسنگین تابستانۀ جنوبشرق ایران به عهده دارند. نکتۀ دارای اهمیت در الگوهای شناسایی شده مقدار نم بین 10 تا 20 گرم در کیلوگرم در ترازهای دریا و 850 هکتوپاسکالی است که در صورت مهیایی شرایط فرازش (گرمایی یا پویشی) امکان رخداد بارشهای اَبَرسنگین را فراهم میسازد.
This study purposes to identify and analyze the synoptic-dynamic patterns of the inclusive summer super-heavy rainfalls in the southeast of Iran. To do so, the rainfall data of 14 synoptic stations and 126 raingauge stations were investigated over a 26-years period of time between 1989 and 2014.The criteria, considered in this paper, for the inclusive summer super-heavy rainfalls, is the rainfall for which the Standard Score during 24 hours is “99th” percentile and more than that and also it covers at least 50 percent of the area under study. Using this criteria, heavy rainfall for 22 days was identified. In order to extract the effective synoptic patterns in the super-heavy rainfalls, for every rainy day the 0.75*0.75-degree data including sea level pressure, geopotential heights of 850, 700, 500, and 200 hPa, and zonal and meridian components of the wind flow at the levels of 850, 700, 500, and 200 hPa as well as the specific humidity of 1000, 850, 700, and 500 hPa were received from the European Centre for Medium-Range Weather Forecasts and plotted in the GrADS environment. Analyzing different synoptic maps at different levels demonstrates that three patterns of trough, low-pressure Monsoon , and high-altitude have the main role in occurrence of the summer super-heavy rainfalls in the area. One important point about the identified patterns relates to the amount of their specific humidity which ranges from 10 to 20 g / kg at sea level and 850 hpa; This means in the presence of ascent, thermal or dynamic, the summer super-heavy rainfall can be expected.
خلاصه ماشینی:
در ادامه به منظور استخراج الگوهای همدید مؤثر در رخداد بارشهای اَبَرسنگین دادههای 75/0×75/0 درجه شامل فشار تراز دریا؛ ارتفاع ژئوپتانسیل ترازهای 850، 700، 500 و 200 هکتوپاسکال؛ مؤلفۀ زناری و نصفالنهاری شارش باد در ترازهای 850، 700، 500 و 200 هکتوپاسکال و نمویژه ترازهای 1000، 850، 700 و 500 هکتوپاسکال از مرکز اروپایی پیشبینیهای جوّی میانمدت برای هر روز بارشی دریافت و در محیط برنامه GrADS ترسیم گردید.
تحلیل سینوپتیکی بارشهای سنگین سیستان و بلوچستان در فصل تابستان بیانگر این است که زبانۀ چرخندی ناشی از کمفشار جنوب آسیا رطوبت را به منطقۀ مورد مطالعه فرارفت و قرارگیری ناوه در تراز 850 و 500 بر فراز منطقه شرایط صعود را تأمین میکند (لشکری و خزائی، 1393: 70).
پ ناشی از یاخته کمفشاری واقع بر فراز عمان منطقه پژوهش را در برگرفته و بدین ترتیب شرایط ناپایداری و تأمین رطوبت را در جنوبشرق ایران با توجه به حرکت چرخندی فراهم میآورد (شکل 2 الف) که با توجه به نقشه نمویژه تراز دریا میزان نم در بخشهای وسیعی از جنوبشرق ایران بین 16 تا 20 گرم در کیلوگرم و در بخشی از جنوبغرب منطقه به بیش از 20 گرم هم میرسد و این در حالی است که در بخشهای شمالی منطقه از 8 تا 12 گرم در کیلوگرم متغیر است (شکل 2-ب).
پ. (به تصوير صفحه مراجعه شود) شکل 7: پهنهبندی بارش 24 جون 1997 نتیجهگیری مطالعۀ انجام شده در رابطه با بارش اَبَرسنگین فراگیر تابستانهی جنوبشرق ایران نشان داد که در دورۀ آماری مورد بررسی (2014-1989) با توجه به معیارهای در نظر گرفته شده، 22 روز بارشی وجود دارد که واکاوی نقشههای همدیدِ فراسنجهای مختلف در ترازهای متفاوت نقش سه الگوی همدید را در رخداد این بارشها نمایان میسازد.