چکیده:
مسئله امکان رویت خدا در روز قیامت، اختلاف نظراتی میان امامیه، معتزله و اشاعره وجود دارد که ناظر به اختلاف در پذیرش وجوه معنایی مختلف «رویت خدا» است. آیت الله معرفت با توجه به ضرورت بررسی این اختلافها، در کتابهای «تفسیر اثری جامع» و «التمهید» به بحث در رابطه با وجوه معنایی مختلف و تحلیل و بررسی آنها پرداخته و در مقام نقد قائلان به رویت خدا با چشم سر -اشاعره-، ضمن تحلیل متنی و سندی روایات مربوط، ادله ی آنان را پاسخ گفته است. همچنین برخی مولفههای رویکرد نشانه معناشناسی در تفسیر ایشان از مسئله ی «رویت خدا» به چشم میخورد. از این رو نوشتار حاضر، به جستجوی مولفههای رویکرد نشانه-معناشناسی در تبیین مفهوم «رویت» در مناقشات آیت الله معرفت و پاسخهای ایشان به اشاعره پرداخته است. از مولفههایی که آن استاد در کاربست آن موفق بودهاند میتوان به فعلیت بخشی به نص، دستیابی به مراد جدی واژگان، تشخیص صحیح مجاز از حقیقت، توجه بهشان متکلم، خروج از محسوسات که از المانهای معناشناسی هستند و همچنین عنایت ایشان به کاربرد و سیاق از مبانی کاربردشناسی اشاره نمود. در این اثنا، لغزشگاههای اشاعره در تفسیر و توجیهاتشان از «رویت خدا» نیز نمایان میشود.
خلاصه ماشینی:
دلیل یکم اشاعره برای رؤیت خدا با چشم بصر حجیت ظواهر قرآن است؛ آنها میگویند: «اگر پرسیده شود چرا مقصود از آیه «الی ربها ناظره» را «نگاه به ثواب نعمات پروردگار» ندانیم؟ باید گفت: ثواب خداوند غیر از آن است و خدای متعال فرموده: «الی ربها ناظره» و نفرموده «الی غیره ناظره» و ظاهر قرآن حجت است و حمل بر غیر ظاهر آن روا نیست.
ک: نکونام، 1390: 344 ـ 337) است، ناآگاه هستند، بههمین جهت در این آیه، «نظر کردن» را به رؤیت تفسیر کردهاند، گویا بر واژه واجب است تنها حامل یکمعنا و مفهوم باشد، اما توجه به توسعه و تعدد معنایی را در پاسخ آیتالله معرفت به این سخن اشاعره میبینیم که مینویسد: «آیه «وجوه یومئذ ناضره الی ربها ناظره» با توجه به تقدیم جار، برای بیان حصر مسوّق آمده است که جایگاه مؤمنان را در آن روز وحشتناک توضیح میدهد که علیرغم حالات جسمانی، چیزی نیست که آنها را از نگاه کردن به غیر خدا منصرف کنند و با تمام وجودشان متوجه خدای متعال هستند که دلیل آن فرمایش خداوند «انا لله و انا الیه راجعون» است.
نکته دیگری که در تفسیر آیتالله معرفت از «رؤیت» در این بحث و مباحث دیگر از همین نوشتار، دیده میشود مهارت ایشان در فعلیتبخشی به مضمون متن قرآن است.
4. برداشت اشاعره از «زیاده و مزید» وعده دادهشده به مؤمنان و ردیه آیتالله معرفت دو دلیل مشابه دیگری که اشاعره جهت اثبات رؤیت خدا با چشم ذکر میکنند، از این قرار است: «لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا الْحُسْنَى وَزِیادَه» (یونس / 26) و اهل تأویل گفتهاند «زیاده» وعده دادهشده همان نگاه به پروردگار است، چنانکه گفتهاند بهترین پاداش اهل بهشت، نگاه بهسوی او (خداوند) است.