چکیده:
عارفان دردوره های زمانی مختلف در باب چگونگی سلوک، سخن گفته اند. معروف ترین وادی های عرفانی به هفت وادی عطارشهرت دارد که تاامروز هم برعرفان وعارفان تأثیرفراوانی داشته است. نگارنده این مقاله به بررسی تطبیقی دیدگاه های عطار نیشابوری و امام خمینی، در باب سفر و مراحل سیر و سلوک پرداخته است. در این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی، مراحل سیر و سلوک و سفر عرفانی در آثار و سرودههای عطار و امام خمینی مقایسه و بررسیشده و مفاهیم، الفاظ مشترک و متباین در این دو، مشخص گردیده است. هر دو عارف برای مراحل سیر و سلوک مراتبی قائل هستند؛ گرچه در باب شرح و تبیین آن اختلافنظرهایی بین آنها دیده میشود. نکته ی مهم این است که هر دو عارف در جهت هدف مشترکی کوشیدهاند و آن بیان عرفان به زبانی درخور فهم مردم عادی است؛ زیرا بهزعم هر دو عارف، عرفان ضرورت حیات انسان در تمام اعصار است و قدم گذاردن در این وادی تمامی جوانب حیات انسان را در برمیگیرد، لذا باید آن را از دشواریها و پیچیدگیهای خاص علمی مبرا ساخت تا بتواند کل جامعه بشری را فراگیرد.
خلاصه ماشینی:
» (همان : ١٠٣) اساسا هويت سلوک عرفاني برخلاف علم اخلاق منوط به حرکت طولي و سير تکاملي و منزل به منزل راهيان اين طريق است و هر عارفي بسته به جهان بيني خاص خود بر اساس تجربه عملي و دريافت هاي باطني که داشته ، سير انسان به سوي حق را داراي يک سلسله مراحل و مقامات معنوي دانسته است به طوريکه شرط توفيق و کاميابي سالک ، وابسته به طي موفقت آميز آن مراحل و منازل است .
در اين ميان ، عارفاني همچون امام خميني و عطار گرچه به سنت هاي عرفاني مختلف وابسته بوده اند، اما مباني و پيش فرض هاي مشترک و در حقيقت روح واحدي که بر منظومه فکري هر دو عارف غلبه داشت ، باعث شد براي ورود عرفان يعني همان حيات معنوي به زندگي مردم و ساحت جامعه ، خصوصا در جهان مدرن که چنين خلأيي بيشتر احساس ميشود، به تلاش هاي علمي و عملي دست زنند.
مؤيد اين مطلب که امام خميني سلوک را به معناي هجرت ميدانند سخن ايشان است در کتاب شرح حديث جنود عقل و جهل : «پس تا خروج از بيت نفس و بيرون رفتن از انانيت نباشد سفر اليالله و هجرت به سوي او محقق نشود؛ و پيش اهل معرفت تمام رياضاتش رياضات باطل است و چون خروج از بيت محقق شد سالک شود.
در اين ميان امام خميني براي شهود اسماي الهي در مراتب گوناگون سلوک اهميت ويژه اي قائل بوده و در آثار عرفاني خود به ويژه شرح دعاي سحر، مصباح الهدايه ، تعليقات و مصباح الانس ، چگونگي تجليات و کيفيت شهود صفات حق و مسائل پيرامون آن را فراوان مورد بحث و تحقيق قرار داده اند.