چکیده:
موقوفات و نذورات در گسترش آیینهای عاشورایی در ایران نقش بسزایی داشته است. مشارکت طبقات سیاسی و عامه مردم در فعالیتهای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی موجب شد با گذشت زمان این حضور پررنگ و محسوستر شود. از زمان آل بویه تا آغاز عصر صفویه (334-907 ه. ق.) نمونههایی از اختصاص موقوفات و نذورات برای تبلیغ و اجرای آیینهای عاشورایی میتوان جستوجو کرد. از جمله اقدامات شیعیان و علاقهمندان به خاندان عصمت و طهارت در اختصاص موقوفات و نذورات متعدد برای ساخت حرم امامان شیعه، ساخت مدرسه، کتابخانه، دارالسیاده و برگزاری مراسم سوگواری است. این پژوهش با روش توصیفیتحلیلی در پی آن است که با موشکافی در دادههای موجود تاریخی نشان دهد موقوفات و نذورات این ادوار تا چه اندازه در گسترش آیینهای عاشورایی در ایران موثر بوده است. با بررسی منابع مختلف در نهایت این نتیجه حاصل شد که وقف، نذورات و صدقات در گسترش آیینهای عاشورایی موثر بوده و سبب رشد تشیع در میان مردم ایران شده است.
Endowments and offerings have played an important role in the spread of Ashura rituals in Iran. The participation of the political and popular classes in economic, cultural and social activities has made this presence bolder and more tangible over time. From the time of the Buyid dynasty to the beginning of the Safavid era (1501 to 1736), samples of endowments and offerings for the dissemination and implementation of the Ashura rituals can be analysed. Among the measures taken by the Shiites and the followers of the purified progeny of the Holy Prophet are the numerous endowments and offerings dedicated to the construction of the holy shrines of the Shiite Imams, the building of schools, libraries, a gathering spot for the Sayyids and conducting the mourning ceremonies. By scrutinizing the existing historical data, this descriptive-analytic research seeks to examine the extent of the effects of the endowments and offerings of these periods in disseminating the Ashura rituals in Iran. By studying different sources, it was finally concluded that endowments, offerings, and charities were very effective in promulgating the Ashura rituals and led to the growth of Shi'ism among the people of Iran.
خلاصه ماشینی:
با بررسی منابع مختلف در نهایت این نتیجه حاصل شد که وقف، نذورات و صدقات در گسترش آیینهای عاشورایی مؤثر بوده و سبب رشد تشیع در میان مردم ایران شده است.
با توجه به طرح مسئله، آنچه در این مقاله از آن یاد شده عبارت است از: وقف، نذورات، صدقات و پرداخت مقرری به سادات و معافیت سادات از پرداخت مالیات و غیره که از جانب حاکمان وقت، وزرا و سایر طبقات جامعه به نیت حمایت از تشیع و علویان وقف میشد که میتوانست غیرمستقیم و تلویحی در رواج آیینهای عاشورایی نقش مهمی ایفا کند.
مسئله اصلی پژوهش حاضر این است که: عواملی چون موقوفات و نذورات به چه میزان در گسترش آیینهای عاشورایی در ایران از آل بویه تا آغاز عصر صفوی تأثیرگذار بوده است؟ پیشینه تحقیق درباره نقش موقوفات و نذورات در گسترش آیینهای عاشورایی در ایران، کتاب یا مقاله تخصصی نگاشته نشده، اما درباره وقف در تمدن اسلامی، کتاب و مقالات متعددی نوشته شده و حتی اداره اوقاف همایشی را هم با این موضوع برگزار کرده است.
در دوره خوارزمشاهی، مانند حکومتهای پیشین، دیوان اوقاف وجود داشت، اما چون سنی حنفی بودند عوامل اقتصادی همچون موقوفات و نذورات و هدایا که در رواج آیینهای عاشورایی دوره آل بویه نقش داشت در این دوره نبود.
در این میان یکی از اقدامات مهم وی که نقش چشمگیری در ترویج مذهب تشیع و بالطبع تلویحاً در رواج آیینهای عاشورایی داشت واگذاری مناصب مختلف به بزرگان شیعه و سپردن اداره اوقاف به ایشان بود.