چکیده:
در این مقاله به بررسی حذف فعلی (اِضمار فعل) در الکتاب سیبویه (م.180 ه.ق) پرداختهایم. در ابتدا به اصطلاحشناسی این حوزه اشاره و توضیح داده شده است که اصطلاح «حذف» در عربی میانه (دوره الکتاب) اغلب به سطح واجی زبان دلالت دارد؛ این در حالی است که «اضمار» به حذف در سطح نحوی (و نیز کاربردی و حتی شناختی) زبان اشاره دارد. از این رو در تبیین دادههای مورد بحث، از اصطلاح «اضمار فعل» بهره خواهیم برد. پس از آن، انواع اضمار فعل در الکتاب معرفی و دستهبندی جدیدی از آن با توجه به دلیل حذف پیشنهاد شده است؛ بر این اساس میتوان دلیل حذف فعل را حضور گوینده و شنونده در بافت موقعیتی یا فرهنگی مشترک و یا حضور عاملی زبانی (دستوری) دانست. علاوه بر این، در این مقاله دادهها از منظری متفاوت مورد توجه قرار گرفتهاند؛ از منظر مدلی صوری که برای تحلـیل زبان طبیعی بهکار برده میشود: مدلی همچون «دستور موازی». چرا که دادهها هر چند که برآمده از بافتی تاریخی هستند، میتوانند در نمونههای زنده زبانهای دنیا تناظرهایی داشته باشند. در چارچوب دستور موازی، پیشنهاد کردهایم تا سطحی شناختی میان روساخت نحوی دادهها و مرجع غیرزبانیشان در نظر گرفته شود؛ سطحی که گوینده و شنونده را قادر میسازد که عبارت حذفی را با وجود ساخت حداقلی نحوی تولید و یا درک کنند و آن را با مرجع غیرزبانیش به درستی مرتبط سازند. ارتباط میان داده و مرجع غیرزبانیش در قالب سازوکاری از دستور موازی که به «مجوزدهی غیرمستقیم» معروف است تبیین شده است. سازوکاری که به نظر میرسد با «تقدیر» که فرایندی تعبیری در دستور زبان عربی دوره میانه است شباهتهایی دارد. پیشنهاد ما همچنین با مدل کلی ساخت ذهن که توسط جکندوف (1997، 2002، 2010) مطرح شده، هماهنگ میباشد و علاوه بر آن میتواند جنبههایی از حذف بافتی در عربی دوره میانه را که با کلید واژه «حال» بیان شده تبیین نماید.
This article investigates the verbal ellipsis (iḍmār al-fi’l) in Sībawayhi’s (c. 760–796) Kitāb. First, the terminology of this research domain has been explicated and it is stated that the term “ḥaḏf” (deletion) in the medieval Arabic (Sībawayhi era) is often dedicated to the phonological level of the language whereas the term of “iḍmār” (suppression) belongs to the syntactic (and pragmatic or even cognitive level). For this reason, the term “iḍmār al-fi’l” is used in this article to refer to the (verbal) ellipsis. Thereafter Sībawayhi’s data are introduced and a new classification of them has been proposed (based on the ellipsis ground). The presence of the speaker and the hearer in a common situational or cultural context and the presence of a grammatical reason can be accordingly enumerated as the grounds for ellipsis. Moreover, the data are investigated differently, i.e. in the framework of the Parallel Architecture of the Grammar (PA) which is a formal model to analyze the natural language. Although the data are historical, each modern language includes similar ones that can be compared with our data and therefore the proposal which is made here, can also be used to analyze them. For the analysis of these data which don’t have linguistic antecedents, it has been proposed to consider an intermediate cognitive tier which binds the elliptical utterance with its non-linguistic antecedent so that its minimal syntax will be licensed. This mechanism of licensing which is known as “indirect licensing” makes this binding possible. It looks similar to an interpretive process in medieval Arabic grammar which is called taqdīr (suppletive insertion). Our proposal is also compatible with a more general model, the structure of the mind, proposed by Jackendoff (1997, 2002, 2010) and can clarify some aspects of contextual ellipsis in the medieval Arabic which is imparted by the term “ḥāl” (discourse equivalence).
خلاصه ماشینی:
در ابتدا به اصطلحشناسی این حوزه اشاره و توضیح داده شده است که اصطلح »حذف« در عربی میانه )دوره الکتاب( اغلب به سطح واجی زبان دللت دارد؛ این در حالی است که »اضمار« به حذف در سطح نحوی )و نیز کاربردی و حتی شناختی( زبان اشاره دارد.
برای پاسخ به این پرسشها، مقاله حاضر در شش بخش تنظیم شده است: بخش دوم به مطالعات مرتبط با حذف )اضمار( در عربی دوره میانه اختصاص دارد و بخش سوم اصطلحشناسی این حوزه را مورد توجه قرار میدهد.
در بخش بعد به معرفی مدل ساخت ذهن که توسط جکندوف )١٨٨٧، ٢٠٠٢، ٢٠١٠( پیشنهاد شده خواهیم پرداخت و نشان خواهیم داد که پیشنهاد عرضه شده توسط نگارندگان برای تحلیل برخی از دادههای محذوف )دادههای دسته اول و دوم(، با مدلی بزرگتر که دستور موازی جزئی از آن به شمار میرود نیز هماهنگی دارد و همچنین به نظر میرسد این پیشنهاد می تواند جنبههای جدیدی از مفهوم حذف بافتی را که در متون دستوری عربی میانه با کلیدواژه »حال« مطرح شده تبیین نماید.
Elision, Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics, (II: 17), Leiden: Brill.
ʾIḍmār, Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics, (II: 300-302), Leiden: Brill.
), The Foundations of Arabic Linguistics II: Kitāb Sībawayhi: Interpretation and Transmission (75-98), Leiden: Brill.
Motzki (eds), Approaches to Arabic Linguistics: Presented to Kees Versteegh on the Occasion of his Sixtieth Birthday (45–65), [Studies in Semitic Languages and Linguistics, ed.
ḥaḏf, Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics, (II: 223), Leiden: Brill.