چکیده:
حکومت صفوی یکی از مهمترین ادوار تاریخ هنر نگارگری ایران بهشمار میآید. یکی از درخشان-ترین نسخههای مصوّر شدۀ این دوره، شاهنامۀ عظیم تهماسبی است که از 760 برگ دو صفحهای و 258 نگاره تشکیل شده است. یکی از نکات قابل تامّل این نسخه، ساختارشکنی در شخصیتپردازی است که در نگارههای آن نقش بسته و بیانگر رویکردهای متنی، تحوّلات هنری، نوآوری و خلاقیت هنرمندان و حمایت شدید دربار بوده است. یکی از مواردی که در آن نگارگر دست به ساختارشکنی زده، تناسبات انسانی شخصیتهاست که نهتنها نسبت به مکاتب پیشین متفاوت است، بلکه از اوّلین نگاره تا نگارههای پایانی نیز دستخوش تغییراتی شده است. بدین منظور مسئلۀ پژوهش این است: چه تغییراتی در تناسبات انسانی در شخصیتهای نگارههای شاهنامۀ تهماسبی بهکار رفته است؟
نتایج حاکی از آن است که نگارگران شاهنامۀ تهماسبی، شخصیتهای نگارههای خود را با تناسباتی متنوع و متفاوت از مکاتب پیشین نقش کردهاند و سعی کرده-اند که از این طریق به بیان روحیات درونی شخصیتها بپردازند. بررسی تناسبات انسانی از نگارههای آغازین (که به مکتب هرات نزدیک بوده)، تا به نگارههای پایانی (که به مکتب اصفهان نزدیک میشود) مبین این نکته هستند که تعداد شخصیتها کمتر و تناسباتشان نسبت به کادر بزرگتر میشود که میتوان این مسئله را نتیجۀ این دانست که با وجود متفاوت بودن شخصیتهای این نسخه با نسخههای پیشین، باز هم تا حدودی نگارههای آغازین تحت تاثیر مکتب پیشین (مکتب هرات) بوده و نیز روند رو به تغییری که نگارگران در جهت پیروی نکردن از استانداردهای تناسبات شخصیتپردازی مکاتب قبل در پیش گرفته بودند، بر مکتب بعدی که همان مکتب اصفهان میباشد، تاثیرگذار بوده است. این پژوهش، به روش تاریخی ـ تحلیلی انجام پذیرفته و شیوۀ گردآوری اطّلاعات، کتابخانهای ـ اسنادی است.
خلاصه ماشینی:
یکی از مواردی که در آن نگارگر دست به ساختارشکنی زده، تناسبات انسانی شخصیتهاست که نهتنها نسبت به مکاتب پیشین متفاوت است، بلکه از اوّلین نگاره تا نگارههای پایانی نیز دستخوش تغییراتی شده است.
بدین منظور مسئلۀ پژوهش این است: چه تغییراتی در تناسبات انسانی در شخصیتهای نگارههای شاهنامۀ تهماسبی بهکار رفته است؟نتایج حاکی از آن است که نگارگران شاهنامۀ تهماسبی، شخصیتهای نگارههای خود را با تناسباتی متنوع و متفاوت از مکاتب پیشین نقش کردهاند و سعی کرده-اند که از این طریق به بیان روحیات درونی شخصیتها بپردازند.
بررسی تناسبات انسانی از نگارههای آغازین(که به مکتب هرات نزدیک بوده)، تا به نگارههای پایانی(که به مکتب اصفهان نزدیک میشود) مبین این نکته هستند که تعداد شخصیتها کمتر و تناسباتشان نسبت به کادر بزرگتر میشود که میتوان این مسئله را نتیجۀ این دانست که با وجود متفاوت بودن شخصیتهای این نسخه با نسخههای پیشین، باز هم تا حدودی نگارههای آغازین تحت تأثیر مکتب پیشین(مکتب هرات) بوده و نیز روند رو به تغییری که نگارگران در جهت پیروی نکردن از استانداردهای تناسبات شخصیتپردازی مکاتب قبل در پیش گرفته بودند، بر مکتب بعدی که همان مکتب اصفهان میباشد، تأثیرگذار بوده است.
ق (تجویدی، 1386: 122) تصویر7- نگارۀ دربار جمشید (Canby,2011:31) از طرفی دیگر آنچه در ارتباط با تناسبات شخصیتهای نگارههای شاهنامۀ تهماسبی قابل توجّه است، این است که علاوه بر اینکه نگارگران در نمایش تناسبات شخصیتها نسبت به مکاتب قبل تا حدودی برخوردی ساختارشکنانه داشتهاند، با این وجود همچنان در نگارههای اوّلیه این نسخه میتوان تأثیرات مکتب هرات را نیز شاهد بود.