چکیده:
دیر زمانی است که رسم جامعه علمی بر این بوده است که حوزه دانش ها را از یکدیگر جدا سازد تا دانش پیراسته از داوری ها و انگاره های پیشینی و شخصیتی مقبولیت عام یافته، پیشرفت شتابان تری بیابد.
در اقتصاد هم مدت هاست که این تقسیم بندی، در قالب اقتصادی اثباتی Positive Economic و اقتصاد دستوری Normative Economic یا علم و مکتب رخ نماینده است. این تفکیک موجب گشته است تا بسیاری از باورهای ارزش در قالب های نوین مورد بی مهری واقع گردند و این دو جانب جدای از هم حرکت کنند و از تعامل سازنده محروم گردند.
در این نوشتار به دو حوزه یاد شده تحت عنوان گزاره های اثباتی و دستوری پرداخته شده است. مقصود از گزاره های اثباتی، هر جمله قابل صدق و کذب و رد و اثبات ناظر بر واقعیت خارجی است. به عبارت دیگر گزاره های اثباتی حاکی از هست ها و نیست ها و گویای واقعیت خارجی است. در مقابل، گزاره های دستوری از بایدها و نبایدها و ارزش ها حکایت می کند. اندیشمندان اسلامی در خصوص گزاره های دستوری اسلام، یعنی احکام اسلامی، قائل به پیوستگی آن ها با گزاره های اثباتی شده اند که تحت عنوان مصلحت و مفسده ذاتی احکام در بحث های اصولی و کلامی بدان پرداخته شده است.
این تحقیق بر آن است که در جاهایی که قرآن به صراحت از واقعیات خارجی در روابط علی و معلولی و یا از هست ها در حوزه مسائل اقتصادی، چه در فلسفه احکام و چه در طرح استقلالی آن ها سخن می گوید به کاوش پرداخته، و آن ها را استخراج نماید. این گزاره ها در 4 گروه گزاره های حاکی از تاثیر عوامل اقتصادی بر دیگر حوزه های فردی و اجتماعی، گزاره های حاکی از تاثیرات عوامل موثر بر مسائل اقتصادی، گزاره های حاکی از فتارهای اقتصادی و گزاره های حاکی از سنت ها و قوانین عام الهی که بر مسائل اقتصادی نیز حکومت می کنند، دسته بندی شده است.
خلاصه ماشینی:
"(نوح/12-10) اجرای شریعتهای آسمانی «ولو انهم اقاموا التواراة و الانجیل و ما انزل الیهم من ربهم لاکلوا من فوقهم و من تحت ارجلهم» (مائده/66) سپاسگزاری و شکر نعمت «لئن شکرتم لازیدنکم و لئن کفرتم ان عذابی لشدید» (ابراهیم/7) تقوا و توکل یا عمل صالح «بلی إن تصبروا و تتقوا و یأتوکم من فورهم هذا یمددکم ربکم بخمسة آلاف من الملائکة مسومین» (آل عمران/125) - «ولو ان اهلالقری آمنوا و اتقوا لفتحنا علیهم برکات من السماء والارض» (اعراف/96) استقامت در راه حق - «وألو استقاموا علیالطریقة لاسقیناهم ماء غدقا»(جن/16) در آیات متعددی پیوند و رابطه محکمی بین ارزشهای معنوی و اخلاقی انسانی در جامعه از یکسو و اصلاح شئون مادی و سروسامان یافتن امور اقتصادی مردم و آسودگی آنها از ناراحتیها و مشکلات معیشت و حتی فراوانی و وفور نعمتهای خدادادی از سوی دیگر، ملاحظه میکنیم.
40 گزارههای حاکی از سنتهای حاکم بر اقتصاد 1 - نقش انسان در سنت خوشبختی و بدبختی - «ذلک بانالله لم یک مغیرا نعمة انعمها علی قوم حتی یغیروا ما بانفسهم و انالله سمیع علیم» (انفال/53) - «انالله لا یغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم» (رعد/11) - «ظهرالفساد فیالبر و البحر بما کسبت ایدی الناس لیذیقهم بعضالذی عملوا لعلهم یرجعون» (روم/41) ارتباطی مستحکم بین تداوم نعمتهای خدا و عمل انسان وجود دارد تا جایی که هرگاه رفتار قومی عوض شد نعمت آنان نیز تغییر پیدا میکند و این تصریحی است از قرآن بر حاکمیت انسان نسبت به سرنوشت خود بهطوری که دوام نعمت با دوام شکر ملازم است و ناسپاسی عامل زوال نعمت خواهد بود و با زوال نعمت سرنوشت عوض میشود."