چکیده:
یکی از مسائل مهم در حوزه وقف و موقوفات، مدیریت آن است. تولیت بهمعنای اداره اموال موقوفه، مهمترین رکن اجرایی است که شارع مقدس در نهاد وقف تعیین کرده است. از یک سو در نظام حاکمیتی، در مواردی لازم است حاکم جامعه ایفای نقش کند و این نقش گاهی در جایگاه حاکمیت صرف است؛ هرچند موقوفه دارای متولی باشد و گاهی نیز حاکم جایگزین متولی میشود که این امر دارای موارد و مصادیق متعددی است. از دیگر سو، حاکم یا ولیفقیه بهطور مستقیم، امکان ایفای هر دو نقش حاکمیت یا تولیت را نمییابد، در نتیجه در نظام اداری جامعه، وظیفه یادشده بهطور تخصصی به سازمان اوقاف و امور خیریه محول میشود. این سازمان در مواردی که موقوفه فاقد متولی باشد به نیابت از حاکم (ولی فقیه)، نقش متولی را ایفا میکند و در مواردی که موقوفه متولی داشته باشد، نظارت و حاکمیت بر موقوفه را بر عهده دارد و بدون دخالت در اداره موقوفه، فقط بر اعمال متولی نظارت میکند؛ البته هر زمان که مصلحت وقف یا موقوفعلیهم ایجاب کند، سازمان اوقاف دخالت خواهد کرد.
خلاصه ماشینی:
این سازمان در مواردی که موقوفه فاقد متولی باشد به نیابت از حاکم (ولی فقیه)، نقش متولی را ایفا میکند و در مواردی که موقوفه متولی داشته باشد، نظارت و حاکمیت بر موقوفه را بر عهده دارد و بدون دخالت در اداره موقوفه، فقط بر اعمال متولی نظارت میکند؛ البته هر زمان که مصلحت وقف یا موقوفعلیهم ایجاب کند، سازمان اوقاف دخالت خواهد کرد.
عدم تعیین متولی از سوی واقف اگر وقف بر مصالح باشد یا موقوفعلیهم غیر محصور باشند، در صورت عدم تعیین متولی، ولایت بر وقف با حاکم است؛ 2 حتی در اوقاف خاص نیز چنانچه متولی متولی شخصی است که واقف در وقفنامه مشخص کرده یا به استناد و مفاد وقفنامه با تشخیص شعب تحقیق یا حکم دادگاه جهت اداره امور موقوفه تعیین شده یا میشود (برگرفته از ماده 75 قانون مدنی و بند دهم دستورالعمل مربوط به تعاریف و اصطلاحات مندرج در آییننامه اجرایی قانون تشکیلات و اختیارات سازمان اوقاف و امور خیریه مصوب 27/03/1365).
الی الحاکم»؛ حلّی، یحیی بنسعید، الجامع للشرائع، ص 371؛، عاملی (محقق کرکی)، علی بنحسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج 9، ص 34 و 35؛ عاملی (شهید ثانی)، زینالدین، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ج 3، ص 177؛ سبزواری، محمدباقر، کفایة الاحکام، ج 2، ص 13؛ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج 28، ص 25؛ موسوی خمینی، سید روحالله، تحریر الوسیلة، ج 2، ص 84، مسئله 87.