چکیده:
امروزه به سبب تغییرات آب و هوایی، مخاطرات طبیعی و چگونگی رفتار با آن ها از جمله مهم ترین دغدغه های پژوهشگران در زمینه برنامه ریزی محیطی و مدیریت بحران می باشند. هدف از این مطالعه پهنه بندی و پتانسیل سنجی خطر سیلاب در حوضه آبریز سرباز است. بدین منظور پایگاه داده شامل لایه های پهنه ای ارتفاع، شیب، خصوصیات زمین شناسی، خصوصیات خاک، بارش، پوشش گیاهی و کاربری اراضی و لایه های خطی آبراهه اصلی، آبراهه فرعی و تراکم زه کشی سطح حوضه مورد استفاده قرار گرفت. سپس با استفاده از پرسشنامه و نظر کارشناسان خبره و همچنین تحلیل سلسله مراتبی، ارزش هر لایه در سیل خیزی محاسبه شد. هر کدام از این لایه ها بر مبنای پتانسیل سیل خیزی در مقیاس خطر کم تا زیاد طبقه بندی شدند و در نهایت با استفاده از مدل همپوشانی وزنی درمحیط سامانه اطلاعات جغرافیایی با هم ادغام شدند. نتایج نشان داد که آبراهه اصلی، کاربری اراضی و بارش مهمترین مولفه ها در سیلخیزی حوضه آبریز رودخانه سرباز هستند. از کل مساحت حوضه سرباز فقط ۰/۵ درصد پتانسیل سیلخیزی زیاد تا بسیار زیاد را داراست و نواحی مرکزی حوضه به سبب توپوگرافی و شرایط هیدروگرافی ویژه، بالاترین پتانسیل سیل خیزی را دارند. علاوه بر این ناحیه، بخش های حاشیه ای رودخانه اصلی به سمت خروجی حوضه و همچنین بخش هایی از حواشی رودخانه های فرعی مهم، بیشترین پتانسیل سیل خیزی را دارا هستند. علیرغم وسعت محدود ناحیه پرخطر، به سبب تراکم جمعیت و اراضی کشاورزی، اهمیت این ناحیه از نظر مدیریت بحران بسیار بالاست.
Today, due to climate change, natural hazards and how to deal with them are among the most important concerns of researchers in environmental planning and crisis management. The purpose of this study is the assessment of the potential flood risk in Sarbaz drainage basin. For this purpose, the databases including elevation, slope, geological characteristics, soil characteristics, precipitation, vegetation, land use, and vector layers of the main channel, streams and drainage densities of the basin were used. By using the questionnaire and experts' opinion as well as hierarchical analysis, the weight of influences of each layer was calculated in basin flooding. Each of these layers was classified based on the flood potential from low to high-risk scale and eventually merged with the weighted overlay model in Geographic Information System. The results showed that main streams, land use, and precipitation are the most important components in the flood risk of the Sarbaz river drainage basin. From the total area of the Sarbaz basin, only 0.5% has a high to extremely high flood potential, and the central areas of the basin have the highest potential for flood due to topography and special hydrographic conditions. In addition, the main river basin districts towards the outlet of the basin as well as parts of the margins of important sub-streams have the highest flood potential. Despite the limited area of the high-risk zone, due to population density and agricultural land, the importance of this area is very high in crisis management.
خلاصه ماشینی:
بدين منظور پايگاه داده شامل لايه هاي پهنه اي، ارتفاع ، شيب ، خصوصيات زمين شناسي، خصوصيات خاک، بارش ، پوشش گياهي و کاربري اراضي و لايه هاي خطي آبراهه اصلي، آبراهه فرعي و تراکم زهکشي سطح حوضه مورد استفاده قرار گرفت .
بومري و همکاران (١٣٩٠)، پهنه هاي سيلابي و ويژگيهاي فيزيوگرافي و کمي حوضه آبريز دامن در استان سيستان و بلوچستان را با استفاده از GIS و RS مطالعه کردند و نتيجه گرفتند که بهره گيري از تصاوير ماهواره اي براي مناطقي که فاقد آمار و اطلاعات کافي در خصوص پديده سيل هستند، با وضوح بالا ميتوان پهنه هاي آسيب پذير سيلابي را شناسايي و طبقه بندي کرد.
قنواتي و همکاران (١٣٩١)، به ارزيابي و پهنه بندي خطر رخداد سيلاب در حوضه ي فرحزاد تهران با استفاده از منطق فازي پرداختند که در نهايت دريافتند که نواحي با خطر سيل بسيار بالا در پايين دست حوضه و منطبق بر دره ي اصلي فرحزاد هستند که اين نواحي شيب هاي ٢٠-٤٠ درصد را شامل ميشود.
طبقه بندي لايه رودخانه اصلي از نظر پتانسيل سيل خيزي(منبع : نگارندگان ) عامل آبراهه فرعي همچون آبراهه اصلي در آبراهه فرعي نيز به سبب جريان داشتن آب ، خطر سيلاب وجود دارد.
پتانسيل سنجي خطر سيلاب در سطح حوضه آبريز سرباز(منبع : نگارندگان ) در جدول (٣) روستاهايي که در پيکسل هاي پرخطر تا کم خطر مستقر هستند نشان داده شده است .
نتيجه کار به صورت يک نقشه طبقه بندي شده از پتانسيل سيل خيزي تهيه شد که پهنه هاي با خطر بسيار زياد، خطر زياد، خطر متوسط و خطر کم در آن مشخص شدند.