چکیده:
واژه توسعه به عنوان سازه چند بعدی در جامعه شناسی، از خیل عظیمی از محرکها و عوامل تاثیر می پذیرد که در این میان، مناطق آزاد یکی از عوامل محرکه توسعه قابل ذکر است که در بخش های از ایران از جمله منطقه آزاد ارس هم چنین منظوری مورد طلب است. با بهره گیری مناسب از مناطق آزاد در فرایند توسعه می توان از یک اقتصاد درونگرا به یک اقتصادباز و برونگرا تبدیل شد و در عرصه های اقتصاد و تجارت بین المللی حضور موثر داشت. مناطق آزاد تجاری در ادبیات اقتصادی و بازرگانی کلیدواژههای مهمی می باشند؛ هرچند در بطن آن در ابتدا موضوعات بازرگانی به ذهن متبادر میگردد، منتها باید توجه داشت که مناطق آزاد بهصورت یک سرمنشأ، تأثیرات اجتماعی و فرهنگی درخور توجهی از خود بر جای میگذارند و صرفاً در حیطه اقتصادی و بازرگانی منحصر نیستند. ازآنجاییکه تاکنون مطالعه جامعی در زمینه ابعاد جامعه شناختی و اجتماعی مناطق آزاد در ایران انجام نشده است، لذا تحقیق حاضر به بررسی این مهم پرداخته است. در این راستا پس از مرور ادبیات و انجام 14مصاحبه با خبرگان موضوع، از روش تجزیهوتحلیل تم برای یافتن الگوهای موجود در سری دادهها و شناسایی ابعاد مختلف جامعه شناختی و عملکردی منطقه آزاد ارس استفاده شده است. درنهایت پس از تحلیل دادهها 28 دسته مفهومی و 9 تم شامل همبستگی اجتماعی، عدالت اجتماعی، اخلاق اجتماعی، امنیت اجتماعی، کیفیت زندگی، عملکرد اقتصادی، عملکرد اجتماعی، عملکرد سیاسی و عملکرد فرهنگی شناسایی و در قالب الگوی نظری مقاله ارائه شده است.
خلاصه ماشینی:
در اين راستا پس از مرور ادبيات و انجام ۱۴ مصاحبه با خبرگان موضوع ، از روش تجزيه وتحليل تم براي يافتن الگوهاي موجود در سري داده ها و شناسايي ابعاد مختلف جامعه شناختي و عملکردي منطقه آزاد ارس استفاده شده است .
لطيفي و قائم پور (۱۳۹۵) در مقاله خود با عنوان "تأثير مناطق ويژه اقتصادي بر رفاه و توسعه اجتماعي مناطق شهري و روستايي (مطالعه موردي : منطقه ويژه اقتصادي سلفچگان )" بيان مي کنند که ايجاد مناطق آزاد تجاري ، مناطق ويژه اقتصادي و در کل مناطق پردازش صادرات يکي از اهداف برنامه ريزي هاي منطقه اي و ملي است که به منظور افزايش و توسعه صادرات ، ايجاد اشتغال ، جذب سرمايه گذاري داخل ، انتقال فناوري ، افزايش درآمد عمومي و ديگر موارد انجام مي پذيرند.
بدين منظور عوامل تاثيرگذار بر بهبود عملکرد صادرات مناطق از طريق مرور ادبيات شناسايي و با استفاده از روش توصيفي -پيمايشي و ابزار پرسشنامه و با مراجعه به نمونه ۱۲۰ نفره از جامعه آماري کارشناسان ، خبرگان و فعالان منطقه آزاد تجاري ارس ، داده هاي موردنياز جمع آوري و با روش تحليل عاملي تأييدي و مدل اندازه گيري معادلات ساختاري مورد تجزيه وتحليل قرار گرفت .
بر اساس نتايج حاصل از تحليل داده هاي اين پژوهش ، «عدالت اجتماعي » دومين تم استخراج شده است که از سه دسته مفهومي شامل : برابري و مساوات ، قانون مداري ، توزيع عادلانه فرصت ها مي شود.
(Universal Declaration of Human Rights, 2012: Art. 22) بر اساس يافته هاي پژوهش حاضر، تم امنيت اجتماعي از چهار دسته مفهومي شامل امنيت مالي و اقتصادي ، امنيت سياسي ، امنيت حقوقي و قضايي و امنيت فرهنگي تشکيل شده است .