چکیده:
تفال زدن و به فال نیک و بد گرفتن افراد و رویدادها از سنت های رایج در جوامع قدیم بوده است. فالگیری نوعی پیشگویی حوادث آینده بود که در بسیاری از موارد باعث دلگرمی و آرامش صاحب فال یا برنامه ریزیهای او برای جلوگیری از ضررهای احتمالی میشد. از تفال در آثار گوناگون تاریخی، ادبی و علمی سده های نخستین زبان فارسی پس از اسلام، فراوان یاد شده است. حکیم نظامی در قرن ششم هجری در میان منظومه های پنجگانۀ خود به این باور و عرف رایج در جامعه اشاره کرده است. این پژوهش با هدف بررسی کارکرد تفال در خمسۀ نظامی گنجوی برای نمایش دادن باورها و گونه های فالگیری در پنج گنج نظامی و معرفی انواع تفال، تعبیر و فالگیری در آثار او انجام شده است. پژوهش حاضر به شیوه کتابخانه ای همراه با استخراج انواع فال از آثار این شاعر و دسته بندی آنها از طریق بررسی مقاله ها و کتابهای مربوطه شکل رفت. نتایج بدست آمده حاکی از آن است که با توجه به فراوانی اشارات نظامی به تفال، خود شاعر عقیده ای به این موضوع ندارد؛ اما برای شناساندن اوضاع جامعه و نوع نگاه و تفکر مردم هم روزگار خود، بدان پرداخته است در آثار او این کار به دو شیوه رواج دارد؛ گاه در شکل های تفال نیک و بد گرفتن و گاه به شیوۀ تعبیر که به روشهای تفال، قرعه زدن و بخت آزمایی با گردو بوده است.
Divination and humorous people and events have been the commonplace traditions of old societies. Fooling was a kind of prediction of future events, which in many cases inspired the savvy of his owner or plans to prevent possible losses. It is widely mentioned in various historical, literary and scientific works of the early centuries of the Persian language after Islam. Nizami In the sixth century AH, referred to this belief and commonplace in society among his five poems. This research was conducted with the aim of investigating the performance of Ganjavi's military khmesa to showcase the beliefs and types of foolishness in the military system and to introduce a variety of tales, interpretations and falsifications in the works. The present study is conducted in a librarian way, with the extraction of various types of horoscope from the works of this poet and their classification by reviewing the articles and the corresponding books. The results show that, given the abundance of military references, the poet himself does not have any opinion on this issue; however, he has addressed the situation of society. In his works, this work is common in two ways, sometimes in the form of good and evil, sometimes in the form of words interpreted, drawn and walled.
خلاصه ماشینی:
نتایج بد ست آمده حاکی از آن است که با توجه به فراوانی اشارات نظامی به تفأل ، خود شاعر عقیده ای به این موضوع ندارد؛ اما برای شناساندن اوضاع جامعه و نوع نگاه و تفکر مردم هم روزگار خود، بدان پرداخته است در آثار او این کار به دو شیوه رواج دارد؛ گاه در شکل های تفأل نیک و بد گرفتن و گاه به شیوة تعبیر که به روشهای تفأل ، قرعه زدن و بخت آزمایی با گردو بوده است .
پیشینۀ پژوهش : در زمینۀ بررســـی فال و تفأل در آثار ادبی پژوهشـــهایی انجام گرفته اســـت از جمله : «مروری بر سـابقۀ تفأل و تطیر و بازتاب آن در برخی تواریخ و متون ادب فارسـی» نوشـتۀ اسماعیل حاکمی در مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران ، بهار ١٣٨٢ که بســیار کلی به برخی تعاریف و اشــاره ابیات شــاعران در تمام ادوار ادب فارســی به شــکلی مختصـر پرداخته اسـت .
اما مقاله ای هم با نام «تأثیر کواکب در پیشــگوییهای شــاهنامه » توســط حســین منصــوریان ســرخگریه و لیلا توکل راد در پژوهشنامه زبان و ادبیات فارسی (دوره دوم ، شماره ٥، بهار ١٣٨٩: صص ١٧٢- ١٤٧) چاپ شده که به انواع فال و طالع بینی در شاهنامه پرداخته است ؛ اما تاکنون تحقیق جامعی در بر کل آثار حکیم نظامی صورت نگرفته و این مقاله در نوع خود کامل و جدید است .