چکیده:
هر شاعری، مجموعه ویژگیهای مسلّط بیانی و زبانی خاص خود را دارد و عناصر مسلّط و غالب، در شعر هر شاعری، مستمراً تکرار میشود که این ویژگیها بوطیقای شعر شاعر را شکل میدهد. خاقانی شروانی نیز از شاعران صاحبسبک بوده، بوطیقایی خاص بر شعر او حاکم است. تصویر و رعایت تناسبات لفظی و معنایی (بدیع لفظی و معنوی)، شاخصترین عناصر غالب در شعر وی و از اصول و معیارهایی ثابت در شعر او به شمار میرود. این ویژگیهای غالب در تصحیح متن، انتخاب ضبط ارجح و ارزیابی اعتبار نسخه نیز میتواند مفید باشد. این عامل سبب میشود با تکیه بر این ویژگیها، ضبطهای نسخ متفاوت خاقانی، مورد ارزیابی قرار گیرد و لغزشهایی که نتیجة عدم دقّت در این ویژگیهای بینادین ادبی است، آشکار شود. همچنین دخل و تصرّفهای ناشیانة نسخهنویسان دیوان که نتیجة عدم آشنایی و تسلّط به این ویژگیها بوده، نمایان گردد. پژوهش حاضر، با تکیه بر اصالت بدیعی و اصالت تصویری که ویژگیهایی غالب در دیوان خاقانیاند، نسخههای دیوان خاقانی را مورد ارزیابی قرار داده، با ذکر نمونههایی از ضبطهای نسخ متعدّد دیوان خاقانی، تلاش دارد لغزشهای کاتبان نسخ و علل آن را مشخص کند. از نتیجة پژوهش، مشخص میشود که ضبطهای نسخة لندن از نظر انطباق با معیارهای اصالت تصویری و بدیعی، اعتبار بیشتری دارند.
Every poet have a dominant stylistic and linguistic aspects in their works and this aspects, usually repeat and build their poetics. Khaqanishirvani is one of the Iranian stylist poets and have a private poetic. Rhetoric and imagery originality is the two dominant elements in his poem and is a fixed Principles and criterions in evaluation of his poem. Khaqani’s poems is one of the exquisite works in Persian literature and exist some manuscript from this divan. This work as yet, corrected by some author. Each one of this corrections have a both the weak and strong points. One of the fundamental reasons of non-methodical and accurate correction of this work is no recognition of the original manuscript. This reason, led to the correctors replace the choices of other invalid manuscripts and made a mistake. In this essay, will be try based on a measures as rhetoric and imagery originality, khaqani’s poems to be evaluated. Then validity and originality of manuscripts of khaqani’s poems according to these criteria’s to be measured. The investigation in khaqani’s poems from this perspective to prove that London manuscript is the original manuscript of khaqani’s poems. The recognition of London manuscript as an original manuscript of khaqani’s poems help to authors and correctors to supply a methodical correction from this divan
خلاصه ماشینی:
اين تأکيد بر «چگونه گفتن » سبب ميشود آراستگي کلام به انواع آرايه هاي لفظي و معنوي، اصلي ثابت در شعر خاقاني باشد و به ويژگي سبکي هنر او بدل شود و بر اين اساس ، هر ضبط و نسخه اي که اين تناسبات لفظي و اصالت بديعي در آن بيشتر رعايت شده باشد، ضبطي ارجح و نسخه اي معتبرتر است .
اما نسخه هاي «پا» و «ط » بيتوجه به اصالت بديعي شعر خاقاني و سابقۀ کاربرد اين جناس در ديوان خاقاني، «صد نور بر جهان » (نسخۀ ط ) و «بصد نوع بر جهان » (نسخۀ پا) ضبط کرده اند که نادرست است .
در بيت زير: ببر طناب هوس پيش از آنکه ايامت چهار ميخ کند زير خيمۀ خضرا (همان : ٨) نسخه هاي «مج و پا»، گنبد خضرا و «ل » خيمۀ خضرا ضبط کرده ، اگرچه خيمۀ خضرا و گنبد خضرا هر دو استعاره از آسمان اند، با توجه به اصالت بديعي و ارتباط بين واژگان طناب ، چهار ميخ و خيمه ، ضبط خيمۀ خضرا ارجح است و اين ضبط ، انطباق بيشتري با ويژگي غالب در شعر خاقاني، يعني تناسب انديشي دارد.
نسخۀ «مج » در بيت زير بيتوجه به اين ويژگي، «چون تاج شد» را که واژه اي آشناست ، جايگزين «چون باج شد» کرده است : باجگه ديدم و طيار و زآراستگي عيش چون باج شد و کار چو طيار مرا (همان : ٣٩) حال آنکه ضبط «چون باج شد» با توجه به اصالت بديعي شعر خاقاني و تناسب بين واژگان باجگه ، طيار، باج و عيش ، ارجح و اصيل است .