چکیده:
موضوع مقالۀ حاضر، بحثی دربارۀ «عروضی» بودن سعدی، با به دست دادن معیاری در اینباره و سپس «استخراج اوزان» و بحث در «خلاقیتهای وزنی» در آثار سعدی است. نگارنده ابتدا پس از پیشنهاد دو معیار برای «عروضی» خواندنِ یک سراینده و بحث دربارۀ شاعران عروضیِ تاریخ شعر فارسی، با توجه به دو معیار یادشده، تمامی اوزان اشعار کلیات سعدی را با جستوجو در متون چاپی و نیز برخی از نسخ خطی آثار وی احصا و در جدولی ارائه کرده است (ازجمله با بررسی اشعار عربی مستقل سعدی و نیز اوزان اشعار گلستان و معرفی اوزانی نویافته در گلستان. پیش از این 27 وزن عروضی در مجموع آثار سعدی شناخته شده بود؛ اما در پژوهش حاضر، 41 وزن عروضی نشان داده شده است؛: 30 وزن در سرودههای فارسی و 13 وزن در اشعار عربی، با کسر 2 وزن مشترک). بخش دوم پژوهش، به تحلیل خلاقیتهای عروضی سعدی در اشعار گلستان اختصاص دارد. علاوه بر کثرت تعداد اوزان، ساخت اوزانی تازه با تصرّف در اوزان عرب -که میتوان آنها را «اوزان ایرانیشده» نامید- و نیز آنچه نگارنده در پیوند بلاغت و وزن عروضی اشعار گلستان، «بلاغت موسیقایی» میخواند، از دلایلی است که میتوان سعدی را «شاعری عروضی» خواند.
The main topic of this paper is prove that Sa'adi is a prosodic poet. In this article, Saadi's poems are examined from two perspectives on the number of meters and creativity in utilization of meters. The author first proposed two criteria and then introduced the prosodic poets throughout the history of Persian poetry. The main part of this paper has two parts: First, after examining Saadi's poetry and Golestan's poems by using printed text and manuscripts, all the meters of Saadi's poems are shown in a table (41 meters: 13 in Arabic poems and 30 in Persian poems, by lowering 2 common meters). The second part of this article shows Saadi's creativity in Golestan poetry. Too much meters and make new meters by changing the meters of Arabic poetry ("Iranicized meter") and his "musical eloquence" in Golestan's poems, are the reasons to prove that Sa'adi is a prosodic poet. In this paper, the errors of previous researchers have been criticized.
خلاصه ماشینی:
سعدي در زنجيرة شاعران عروضي (بررسي انتقادي اوزان کليات سعدي بر مبناي متون چاپي و نسخ خطي ، به همراه بحثي دربارة شاعران عروضي تاريخ شعر پارسي ) محمدامير جلالي چکيده موضوع مقالۀ حاضر، بحثي دربارة «عروضي» بودن سعدي، با به دست دادن معياري در اين باره و سپس «استخراج اوزان » و بحث در «خلاقيت هاي وزني» در آثار سعدي است .
نگارنده ابتدا پس از پيشنهاد دو معيار براي «عروضي» خواندن يک سراينده و بحث دربارة شاعران عروضي تاريخ شعر فارسي، با توجه به دو معيار يادشده ، تمامي اوزان اشعار کليات سعدي را با جست وجو در متون چاپي و نيز برخي از نسخ خطي آثار وي احصا و در جدولي ارائه کرده است (ازجمله با بررسي اشعار عربي مستقل سعدي و نيز اوزان اشعار گلستان و معرفي اوزاني نويافته در گلستان .
اين نگارنده براي نخستين بار با بررسي سروده هاي مستقل عربي سعدي و اوزان اشعار موجود در گلستان بر مبناي متون چاپي و برخي از نسخ خطي و نيز با بررسي دوبارة ديگر اشعار کليات او، در مجموع آثار سعدي، ٤١ وزن عروضي احصا کرده است (١٣ وزن در اشعار عربي و ٣٠ وزن در سروده هاي فارسي، با کسر دو وزن مشترک) که در اين مقاله در جدولي ارائه شده است .
بخش دوم اين مقاله نيز بحث در خلاقيت هاي عروضي سعدي، با به دست دادن نمونه هايي از «اوزان ايرانيشده » و همچنين تحليل و نشان دادن نمونه هاي يکي از مهم ترين ابعاد تناسب شکل و محتوا در گلستان سعدي، يعني تناسب وزن با محتواي اثر هنري است که ميتوان آن را «بلاغت موسيقايي» خواند.