چکیده:
حق تدین یکی از مباحث بنیادین در عصر حاضر بهشمار میرود، این پژوهش در تلاش است تا بررسی نماید که اگر انسان در انتخاب دین مختار و آزاد است، احکامی مانند حکم ارتداد یا جهاد ابتدایی چگونه با این حق سازگاری دارد؟ تفسیر برخی آیات بهویژه آیه «لا اکراه فی الدّین...» رهنماگر آن است که از منظر قرآن کریم حق تدین از حقوق اساسی انسان بهشمار میآید. مطالعه حاضر نشانگر آن است که خدای متعال پذیرش دین را اکراه ننموده و انسان را برای دینداری آزاد آفریده است و حکم ارتداد یا جهاد ابتدایی، هیچ تعارضی با آزادی عقیده و حق تدین ندارد اما در برخی موارد با درک نادرست از حقیقت حیات انسانی، دستیابی به حق تدین را با چالش جدی مواجه نموده است.
خلاصه ماشینی:
البته، اين حق هيچگونه منافاتي با آزادي عقيده نداشته، بلکه مؤيد آن است، چنانکه در قرآن كريم تصريح شده که آزادي در انتخاب دين و دينورزي حق مسلّم افراد است (بقره / 256) نميتوان ديگران را در انتخاب دين و عقيده اکراه کرد که بهسمت خاصي گرايش يابند؛ چون عقيده، امري قلبي است و اکراه در آن تحقق ندارد (يونس / 99) پذيرش دين حق در ذات انسان نهادينه شده و خداي سبحان باطن بشر را به آن متمايل ساخته است (روم / 30) و اگر تهديد به عذاب در صورت رويگرداني از دين حق بيان شده است، بيان اثر تکويني آن است؛ نه اينکه اجبار و اکراهي از جانب خدا باشد (کهف / 29) بنابر اين آيات هر انساني حق مسلم خود ميداند که تدين به دين فطري داشته باشد و زماني که ظلمت از نور تاريکي از روشنايي و رشد از غي متمايز گردند، هيچ انسان بالغ و عاقلي ظلمت و تاريکي و غي را بر نور و روشنايي و رشد ترجيح نميدهد.
ک: موسوي خويي، 1401: 364) در برابر گروه نخست بسياري از انديشمندان برآنند که تحميل و اکراه بر دين به هيچ وجه جايز نبوده و کسي را با زور و اجبار بر ترک عقيدهاش نبايد وادار کرد و تنها راه گسترش اسلام استدلال و منطق و جدال و موعظه احسن است، اينان، در عين آن که به مسئله جهاد و حتي جهاد ابتدايي توجه داشتهاند، آن را نه در جهت اکراه ديگران در پذيرش اسلام که در جهت برداشتن موانع تبليغي و فتنههاي ايجاد شده از سوي طواغيت و ايادي آنان در راه گسترش اسلام تفسير کردهاند (طباطبايي، 1363: 4 / 164) و پذيرش نظريه نخست را با توجه به پيامدها و لوازم آن مخالف با بسياري از آيات قرآن و اصول مسلّم شريعت تلقي کردهاند و باور دارند که جهاد ابتدايي با اين هدف که مشرکان را دعوت به اسلام نمايد، تشريع نشده است و دليلي بر وجوب جهاد با مشرک بما هو مشرک وجود ندارد نه آيات، نه روايات، نه سيره و سنت پيامبر و نه اجماع.