چکیده:
رشد و توسعه اقتصادی– اجتماعی در چند دهه اخیر منجر به روی آوردن جوامع انسانی به ایجاد فرصتهای گردشگری شده که امروزه به مثابه راهی در پر نمودن اوقات فراغت، کاهش تأثیر تنشهای زندگی متمرکز شهری و صنعتی محسوب میشود. در کنار تمام مناطق متنوع ایران، سواحل جنوبی ایران نیز یکی از قطبهای سیاحتی کشور به شمار میرود و در این بین خلیج چابهار با برخورداری از چشماندازهای منحصر به فرد و نیز به سبب همجوار بودن با مناطق آزاد صنعتی و تجاری نقش مهمی در فراهم کردن اکوتوریسم دارد. در حال حاضر علیرغم اهمیت موضوع، مطالعه مشخصی بهمنظور مکانیابی پهنههای مناسب تفرج و برنامهریزی دربارة آن انجام نشده است. در این راستا طی تحقیق حاضر اقدام به پهنهبندی منطقه خلیج چابهار با استفاده از روش ارزیابی چند متغیره و با تکیه بر معیارهای اکولوژیکی و برخی معیارهای اقتصادی- اجتماعی گردید. معیارهای مورد استفاده در این تحقیق شامل خاک، رطوبت نسبی، پایداری سازند زمینشناسی، فاصله از منابع آب سطحی، فاصله از جاده، فاصله از دریا، فاصله از بندر، فاصله از مراکز شهری و روستایی، فاصله از مکانهای تاریخی، فاصله از گسل و مراکز نظامی و همچنین فاصله از تاًسیسات خاص بودند. استانداردسازی معیارها با استفاده از تئوری فازی صورت پذیرفت و نقشه محدودیتها با استفاده از تئوری بولین تولید شد. برای وزندهی به معیارها از روش مقایسات زوجی در قالب تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد و سپس با روش ترکیب خطی وزن داده شده، لایهها با هم ترکیب شده و شاخص مطلوبیت سرزمین محاسبه شد. در این منطقه 554 هکتار از محدوده در قالب 13زون برای تفرج متمرکز شناسایی شد و نشان داد که وجود محدودیتها و حساسیتهای محیطی، تحقق گردشگری را در جوار آبهای خلیج ناممکن ساخته است.
Socio-Economic development in last decades as a dynamic process in the most of luxuriant north and south ecosystems beyond an enhancement in national revenue, created a situation that people tend to tourism as a media in order to fill their leisure time. In spite of being a major part of our country in desert belt, south Iranian coastal regions provide one of pivot of touring whereas Chah-Bahar port provides one of tourism capitals in Iran. Until time, there isn’t any studying in order to zoning of recreation area in the bay. In this study, effective parameters in tourism include, site selection process, by surviving previous literatures and expert opinions based on Delphi method were determined. Then, zoning of this region was implemented by using multicriteria evaluation and weighted linear combination. In this study, different parameters of soil, relative humidity, stability of geologic structure, distance of water sources, distance of roads, distance of the sea, ports, cities and villages, historical and cultural monuments, faults and the distance of special establishments were used as physical parameter, land use, vegetation, distance and boundary, as information layers in analyzing the map was used. These parameters should be standardized so that we used Boolean logic and fuzzy membership. In the next step the relative importance weights of parameter are estimated through using pair-wised comparison method in the frame of AHP. Finally the parameter is combined with Weighted Linear Combination method, and suitability index was determined. In this region 554 ha of this region (13 zones) were extracted for intensive recreation. This study indicates that sustainable recreation is not possible because of environment sensitiveness and constrains.
خلاصه ماشینی:
تفرج متمركز ساحليُْ، پهنه بندي، ارزيابي چند متغيره، منطق فازي، خليج چابهار مقدمه دانش اکوتوریسم یا گردشگری طبیعت یکی از پرجاذبهترین و در عین حال پرمنفعتترین علوم وابسته به منابعطبیعی و محیط زیست قلمداد میشود که بهعنوان ابزاري براي افزايش درآمد ملي كشورهاي كمتر صنعتي به شدت مورد توجه قرار گرفته است (اماني، 1383).
مصاديق مختلفي در اين باره ميتوان برشمرد، بهعنوان مثال کریمی (1379) در تحقیقی، نقاط بهینه را برای توسعه توریسم ساحلی با استفاده از GIS وRS استخراج نمود بدین ترتیب که ابتدا عوامل مؤثردر مکانگزینی تأسیسات توریستی در ساحل مانند شیب، جهت، ارتفاع، نوع خاک، رودخانه، جاده، شبکههای ارتباطی، هتلها و مراکز توریستی ساحلی و همچنین عوامل منفی توسعه توریسم مانند فرسایش خاک، تغییرات کاربری، آلودگی آب و تغییر چشم انداز طبیعی با گسترش ساخت و سازهای شهری و غیره هم استخراج نمود و سپس با استفاده از روش CRITIC مورد وزندهی قرار گرفت و در نهایت از روش ارزیابی چند معیاره این فاکتورها را تلفیق و پهنههای مناسب توریسم ساحلی را در بندر نوشهر و چالوس استخراج نمود.
بايد توجه نمود كه عليرغم مزاياي فراوان اين صنعت و بهبود شرايط اقتصادي و اجتماعي كشورهاي مختلف، چنانچه توسعه آن همراه با سياستگذاريها و برنامهريزي منطبق بر نگرش زيستمحيطي و با تأكيد بر توسعه پايدار نباشد بطور حتم موجب بروز تأثيرات منفي زيادي بر محيطزيست خواهد گرديد بنابراين فرايند توسعه پايدار صنعت فوق هم دچار اختلال ميگردد (جعفرزاده و نبيزاده، 8:1376) این پژوهش در نظر دارد با شناسایی و توجه به توانهاي طبیعی منطقه برای تفرج و بررسی مسائل اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي مرتبط با موضوع و ارزيابي توان تفرجگاهي، معیارها و نواحی مناسب گردشگری منطبق با ظرفیتهای طبیعی را پیشنهاد دهد.