چکیده:
چگونگی تشریح و تبیین وضعیت کشاورزی فارس در دورهٔ صفویه، از جمله مسایل پیچیدهٔ تاریخی این دوره بهشمار میرود که با وجود پژوهشهای انجام شده، هنوز نیازمند تحقیقات بیشتر است. نوشتار حاضر تلاش کرده تا پرتوی بر برخی از زوایای این مسئله بیفکند. در این پژوهش، مهمترین عوامل و مولفههای تاثیرگذار بر روند وضعیت کشاورزی و کشاورزان در نظام زمینداری صفویان، به ویژه ایالت فارس بررسی شدهاند، از جملهٔ این عوامل میتوان به وضعیت مالکیت کشاورزان، انواع زمینداری، نظام مالیاتی، انواع و اقسام تحمیلات و بیگاریها، و غیره اشاره کرد. مدعای این مقاله بر آن است که وضعیت کشاورزی در فارسی متکی به نظام تیولداری و زمینداری و همچنین اوضاع و شرایط سیاسی و اقتصادی دورهٔ صفویه داشتهاست. بدان معنا که در شرایط باثبات سیاسی و اقتصادی وضعیت کشاورزی در فارس مناسب بودهاست، اما در شرایط بحرانی و عدم ثبات سیاسی و تحمیل انواع مالیاتها و سختگیریهای مالکان، به خصوص در جریان سیاست خاصهسازی، نارضایتیها و شورشهایی را از سوی کشاورزان و روستاییان فارس شاهد هستیم. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی و با بهرهگیری از منابع کتابخانهای و اینترنتی کوشیدهاست تا به تشریح و تبیین فرایند وضعیت کشاروزی فارس در دورهٔ صفویان بپردازد.
خلاصه ماشینی:
فارس همواره یکی از ایالاتی در دورهٔ صفوی بوده که نقش مهمی را در تحولات سیاسی و اقتصادی داشته و در دورهٔ شاه صفی بود که خاصهسازی زمینهای کشاورزی در مورد این ایالت انجام شد.
سیاست خاصهسازی زمینهای کشاورزی که برای تهیهٔ هزینههای جنگی صورت پذیرفت، بار مالیاتی سنگینی را بر دوش مردم فارس تحمیل کرد و همین امر سرآغاز شورشی در ایالت فارس شد که به قتل امام قلیخان، حاکم فارس انجامید؛ بنابراین، یکی از مسائل مهم در نظام زمینداری صفویان، چگونگی وضع اقتصادی و زیستی کشاورزان در ایالتهایی بود که ابعاد آن، چنانکه باید، مطالعه نشدهاست.
بنابراین این مقاله در تلاش است به این سؤال پاسخ دهد که وضعیت کشاورزی فارس در دورهٔ صفویه چگونه بودهاست؟ مدعای نوشتار بر آن است که وضعیت کشاورزی در اوایل دورهٔ صفویه به دلیل ثبات سیاسی و اقتصادی همراه با تمرکز قدرت، به خصوص در دورهٔ شاه عباس اول مناسب بودهاست، اما در اواخر سلسلهٔ صفویان، به ویژه در دورهٔ شاه صفی کشاورزان فارس به دلیل تحمیل مالیاتها و سایر عوارض دولتی و انواع بیگاریها از سوی مالکان خود وضعیت چندان مناسبی نداشتند و گاهی این نارضایتیها منجر به شورش مردمان این ایالت میشدهاست.
بهطور کلی، در زمان حکمرانی الله وردیخان و پسرش، امام قلیخان، جمعیت فارس به دلیل سیاستهای باثبات در امر کشاورزی رشد فراوانی داشت و هربرت آن را دومین ایالت قلمرو صفویه میدانست، اما در دورهٔ شاه صفی جمعیت شیراز به دلیل سیاستهایی، نظیر سیاست خاصهسازی در امر کشاورزی به میزان چشمگیری تقلیل پیدا کرد.