چکیده:
به پیامهای نمادین و برگرفته از بیانات امامحسین (ع) یا فرهنگ غنی مستفاد از قیام حسینی، «شعارهای عاشورایی» اطلاق میشود. این شعارها در آثار تاریخی، مقاتل و سیرۀ امامان(ع) ملاحظه میشود؛ اما تاکنون خاستگاهها و گونههای آن با ابزار علمی مورد مداقه قرار نگرفته است. به جهت درهمآمیختگی شعارهای مستند و غیرقابل استناد در نقلهای مربوط به واقعۀ عاشورا، شناخت گونههای این شعارها و سنجش آنها به منظور بهرهوری بیشتر فردی و اجتماعی، ضروریاست؛ چه، با مطالعه در زمینۀ پیدایش و تطور شعارهای عاشورایی درمییابیم که پارهای از این شعارها دارای منشأ سیاسی، عرفانی یا اخلاقیاست. «شعارهای عاشورایی» در میان منابع دینی، بیشترین تقارب را با حدیث و بیشترین قابلیت سنجش را با معیارهای ثابت شده در علوم حدیث دارا هستند؛ لذا با کاربست اصول این علوم، میتوان به صحت و میزان اصالت آنها دستیافت. این شعارها با اعمال آموزههای دانشهای حدیثی بدینگونه قابل طبقهبندیاند: 1. شعارهایی که در آن، نقل، صحیحاً به لفظ و معنا صورت گرفته و انتساب آنها به امامحسین(ع) به مثابۀ خبر صحیح است؛ 2. شعارهایی که در آن، به دلیل وجود متابعات و شواهد، نقل به معنا رخ داده است، ولی ماهیت روایی دارد؛ 3. شعارهایی که نقل به معنا نشدهاست، ولی مضمون آنها با روایات صحیح الصدور تأیید میشود؛ 4. شعارهایی که ساختگیاست و به واسطۀ اطلاق یا عمومیت الفاظ و برخی برداشتهای غلط از آن نمیتوان پذیرفت که از ناحیۀ معصوم(ع) صادر شده باشد.
Symbolic messages received from the remarks of Imam Hussain (AS) or the rich culture relevant to his rising are known as Ashura mottoes/slogans. These mottoes are seen in works on history, battles, and the biographies of Imams (AS). However, their bases and varieties have not been yet carefully studied through scientific methods. Since reliable mottoes in the historical accounts of Ashura are intertwined with unreliable ones, it is necessary to know their various types and their assessment towards further individual and social application. Indeed, study of the rising and development of Ashura mottoes indicates that a number of these mottoes have political, mystical or moral bases. Amongst religious works Ashura mottoes have the closest tie with Hadith and the utmost capacity to be assessed based on definite criteria established in Hadith studies. Applying the principles of Hadith disciplines, therefore, one may recognize the authenticity of such accounts. Accordingly, these mottoes may be classified as follow: 1. Mottoes in which transmission has occurred correctly in terms of words and meanings, and hence in terms of their attribution to Imam Hussain (AS). They are considered as authentic Hadiths. 2. Mottoes which there are evidences for their being paraphrased although maintaining their Hadith nature. 3. Mottoes not paraphrased but supported by authentic Hadiths. 4. Mottoes which are fabricated, and it is not correct to recognize them as originating from the Infallibles (AS), due to their broad or general address, and certain wrong readings from them.
خلاصه ماشینی:
١. پيشينۀ تحقيق در مورد گونه شناسي شعارهاي عاشورايي بر پايۀ علوم حديث ، پژوهشي مشاهده نگرديد، اما دربارٔە نقد و فهم مقاتل ، پژوهش هايي صورت گرفته است که به معرفي آنها ميپردازيم : محسن رفعت ، نويسندٔە مقالۀ «روايات عاشورايي مقتل شيخ صدوق در ميزان نقد» در بررسي امالي شيخ صدوق ميگويد: برخي روايات اين کتاب ، در کتب قرن دهم به بعد رايج شد و بر افکار شيعه تأثير بسياري گذاشت .
به بيان ديگر از ميان سخنان آن حضرت ، پربسامد بودن برخي از آنها در نقل از امام (ع ) در منابع مرتبط ، همچنين اشتمال بر پيام هاي شاخص و الهامبخش ، نيز حاوي هويت و روح مکتب حسيني بودن ، موجب شده که اين سخنان به شعارهاي عاشورايي مشهورگردند.
لازم به ذکر است که نقد روايات عاشورا، با همان ملاک هاي مرسوم در علوم مرتبط صورت ميگيرد؛ لذا با نقد دروني (= متني ) و بيروني (=سندي )، صدور برخي از شعارهاي عاشورا از ناحيه امام حسين (ع ) اثبات ميشود؛ شايستۀ تصريح است که اين منابع از اعتبار ويژه از منظر دانش حديث برخوردارند.
اين قسم از شعارها بيشتر در آثار تاريخ نگاراني ديده ميشود که واقعۀ عاشورا را به صورتي ترکيبي روايت کرده اند؛ مثل ابوالفرج اصفهاني که روايت ابومخنف را از طريق نصربن مزاحم و ابوالحسن مدائني با روايت عمار دهني و رواياتي از جابر جعفي با هم ترکيب کرده [نکـ : ١٥، ٧٦] و ابن اعثم کوفي که روايت هاي عاشورايي را با تغييرات لفظي به صورت نقل به معنا آورده است .