چکیده:
چکیده: در دورة نخستوزیری محمد مصدق استقلالطلبی، آزادیخواهی، تحمل مخالفان و رواداری نسبت به آنان به گفتمان حاکم تبدیل و بخشی از گفتمان استبدادی دربار به چالش کشیده میشود. بهاینترتیب، فضای سیاسی ایران متکثرتر، قدرت شاه محدودتر، احزاب متنوعتر، اقتدار، قانونی و مردمی شده و بیشترین تحمل و مدارا با مخالفان صورت میگیرد. با تصویب قانون برای مطبوعات، نهتنها بیشترین رواداری در قبال مخالفان پیشبینی شد بلکه، دستگاههای دولتی نیز از برخورد با مطبوعاتی که با دولت مخالفت یا از شخص نخستوزیر انتقاد میکردند، منع شدند. به همین سبب است که دورة حکومت مصدق را عصر مطبوعات آزاد دانستهاند. گفتمان غالب این دوره، گفتمان استقلال، آزادی، حاکمیت مدنی، مشارکت سیاسی و رفاه عمومی بود. مصدق در دورة 28 ماهه نخستوزیری خود کشور را تقریباً بدون هیچ درآمدی از نفت، استوار نگه داشت و نهتنها خدشه و خللی بر اقتصاد وارد نیامد، بلکه اقتصاد ایران که پیش از این دوره، بحرانزده و گرفتار رکورد و حتی ورشکستگی بود، سلامت خود را بازیافت و بهصورت اقتصادی متوازن و متعادل درآورد. این شاخصهها نشان میدهد که مجموعه برنامهها، عملکردها و اعتقادات مصدق در دورة 28 ماهة نخستوزیری، بیشترین قرابت را با شاخصهای توسعة سیاسی دارد.
It was during the premiership of Dr. Mohammad Mosaddegh that the pursuit of independence and freedom, and tolerance of dissent gained momentum as dominant discourse, challenging part of despotic discourse of the royal court. As a result, Iran’s political spectrum became more pluralistic, the Shah’s power was restricted, political parties became diversified, power became legal and democratic, and the dissent enjoyed maximum tolerance on the part of the government. Enacting the Press Law not only stipulated maximum tolerance of the dissent, but also state-run organizations were banned to bring an action against the press criticizing the government or the prime minister. This is why Mosaddegh period is known in contemporary history as “the age of free press”. The dominant discourse in that period encompassed independence, freedom, civil sovereignty, political participation and public welfare. During his 28 months of premiership, Mosaddegh administered the country almost without petrodollars. Unaffected by lack of oil incomes, the crisis-stricken, stagnating and bankrupt national economy regained its footing and became an example of a balanced economy. These indexes indicate that the collection of Mosaddegh’s plans, achievements, and beliefs during 28 months of premiership had maximum compatibility with criteria of political development.
خلاصه ماشینی:
طرحي که مصدق درخصوص اعطاي امتياز به دول خارجي با تکيه بر سياست موازنه منفي تقديم مجلس کرد و در نهايت با حذف مادة چهارم آن به تصويب رسيد، از اين قرار بود: مادة اول : هيچ نخست وزير و اشخاصي که کفايت از مقام آنها و يا معاونت مي کنند، نمي توانند راجع به امتياز نفت با هيچ يک از نمايندگان رسمي و غيررسمي دول مجاور و غيرمجاور و يا نمايندگان شرکت هاي نفت و هر کس غير از اينها مذاکراتي که اثر قانوني دارد، بکند و يا اينکه قراردادي امضا نمايد.
براين اساس ، با توجه به رقابت امريکا و انگلستان در ايران ، به ويژه در دو زمينۀ نفوذ در اليگارشي سنتي سياسي و ديگري در منابع و صنايع نفت ايران از يک طرف و انتظارات افکار عمومي به منظور استقلال صنايع نفت از هر قدرت برون مرزي ، مجلس شانزدهم شوراي ملي به رهبري مصدق لايحۀ گس – گلشائيان را رد کرد و اعضاي کميسيون به اتفاق آرا اين تصميم را گرفتند: «کميسيون نفت که طبق تصميم ١٣٢٩/٣/٣٠ مجلس شوراي ملي تشکيل شده است ، پس از مذاکرات و مطالعات به اين نتيجه رسيد که قرارداد الحاقي ساعد – گس کافي براي استيفاي حقوق ايران نيست ، بنابراين مخالفت خود را با آن اظهار مي دارد» (مسعودنيا و ابراهيمي ١٣٩٤: ٢٩١).
حقوق مدني و اقدامات رفاهي مصدق در ١٧ ارديبهشت سال ١٣٣٠ با بيشترين آراي مجلس سنا و مجلس شوراي ملي به نخست وزيري برگزيده مي شود و هدف خود را بر دو موضوع متمرکز مي کند، يکي قانون اجرايي شدن صنعت نفت در سراسر کشور و تخصيص عوايد حاصله از آن به تقويت بنيۀ اقتصادي کشور و ايجاد رفاه عمومي است و ديگري اصلاح قانون انتخابات مجلس .