چکیده:
نقد بومگرا بحرانهای بومزیستی معاصر را در نگرش اومانیستی (انسانمحور) و تقابل میان فرهنگ و طبیعت میبیند. به همین دلیل، طبیعت از منظر این رویکرد ادبی نه صرفاً موضوعی زیباشناسانه، بلکه واقعیتی مهم و حیاتی تلقی شده و تعهد اخلاقی نویسنده نسبت به طبیعت و صیانت از آن را یک اصل میداند. سپهری از تأثیرگذاران شعر معاصر است که در درازنای دههها به عنوان شاعری طبیعتگرا و بدون توجه ویژه به گرایشات بومگرایانهاش به بوتۀ نقد گذاشته شده است. این در حالی است که شاعر با برهم زدن ساختار تقابلی فرهنگ/ طبیعت با رویکردی بومگرایانه در بسیاری از سرودههایش بر رابطهای تعاملی میان این دو پدیده تأکید دارد. بر همین اساس، پژوهش پیشرو با رویکردی توصیفی- تحلیلی ضمن نمایاندن این تقابلها در چند سرودۀ مشهور شاعر، به واکاوی آنها در این چارچوب نقدی میپردازد. یافتههای پژوهش نشان میدهد که سپهری با مردود دانستن برتری فرهنگ در نگرش اومانیستی و ارائۀ نگرش خاص خویش به طبیعت از دریچۀ بومشناسی ژرفنگر و بازشناساندن جایگاه انسان در آن سعی در اصلاح نگرش و رویکرد مخاطب نسبت به طبیعت و برقراری رابطهای تعاملی با آن دارد.
خلاصه ماشینی:
از ایـن رو بـرای پـرداختن بـه زوایای مختلف آن ها در این پژوهش پارامترهـای ذیـل را برگزیـده ایـم کـه از مهـم تـرین و پربسامدترین محورهای بحث در بوم نقد شعر به حساب آمده و اکثر نظریـه پـردازان در ایـن مورد اتفاق نظر دارند: ١) رابطۀ فرهنگ و طبیعت ٢) برجستگی نقش طبیعت در ساختار و محتوای شعر ٣) نگرش خاص شاعر به طبیعت (انسان محورانه یا بـوم محورانـه ؟ بـا ارزش ابـزاری یـا ارزش ذاتی؟) ٤) نقش طبیعت در شکل بخشیدن به هویت فردی و دنیای شاعر ٥) بازتاب دغدغه های بوم زیستی ٦) طرح اخلاق و عدالت بوم زیستی ٧) چگونگی واکنش شاعر به طبیعت و احساسات درون ٨) طبیعت به مثابۀ عنصر شفابخش روح ٤.
وی مدعی است ، «ریشه های بحران محیط زیست را اساساً باید در نگـرش اومانیسـتی بـه عنـوان اساس سنت فرهنگی غرب جست وجو کرد که برای فرهنگ و طبیعت ارزش هـای متفـاوت قائل است به نحوی که اولی را تـا مرتبـۀ اسـتیلای اخلاقـی بـالا بـرده اسـت » ,J.
اما آن چه که این مصراع ها را بـه لحـاظ بوم شعر برجسته میسازد نگاه زیست محور شاعر است کـه در آن هـیچ فرقـی میـان مـرگ مرغابی و مرگ کودک قائل نیست .
(سپهری، ١٣٨٩ :٢١٧) اگرچه در این مصراع ها و دیگر مصـراع هـای ایـن سـروده عناصـر طبیعـی از معناهـای نمادین برخوردارند، سپهری در مقام شـاعری مسـلمان و بـوم گـرا بـا ادراک ارزش معنـوی طبیعت و قداست آن هر ذره از طبیعت را مصداق نماز خـود مـیدانـد: «همـه ذرات نمـازم متبلور شده است » همان ، ص ٢١٨).