چکیده:
مم و زین از جمله داستانی است که می توان آن را تراژدی نامید . نظام ارزشی حاکم بر تراژد ی
مم و ز ین، نظام ارزش های معنو ی است که باعث شکوفا یی و رشد احساسات و عواطف می شود
و تزک یه روح را به دنبال دارد که در ا ین باره شباهت های بس یاری با ایدههای تراژیک و موقعیت
تراژیکی دارد . از این رو، این مثنوی از مایه های قوی تراژیک برخوردار است که می تواند با
بهترین تراژدی ها هم سنگ باشد. این داستان دارای قهرمانانی است که به سرنوشتی تراژیک
دچار می شوند، چنانچه ذهن آدمی را درگیر فلسفه ی مرگ و زندگی می کنند و باعث پالای ش
روح می شوند. زیرا در اصل، پیام تراژدی خانی، رسیدن قهرمان تراژیک به کاتارس یس و تطهی ر
و پالا یش روح است که در این پژوهش بدان پرداخته خواهد شد . نگارنده در این پژوهش سعی
بر آن دارد تا با روش تحلیلی - استنادی نشان دهد که تراژدی مم و زین با مولفه ها ی الگو یی
تراژدی ارسطو از جمله ، قهرمان، هامارت ی ا، تقدیرباوری، بازشناخت ، کاتارسیس، دگرگونی
همخوانی دارد که از این رو، از زاویه ی الگوی تراژدی ارسطویی قابل بررسی و تحلیل است .
نتایج حاصل آمده بیانگر آن است که این داستان در ماهیت خود دربردارنده مضامین تراژیک
است که همانندی های بنیادین با انگاره های تراژدی ارسطویی دارد.
خلاصه ماشینی:
در روایت مم و زین؛ غالب شدن قهرمان برکشمکشهای درونی و تحمل همهی سختیها و مصیبت ها با تمام قوای درونی و جسمانی و سرانجام فاجعه مرگ ناگوار از خصوصیاتی است که از شخصیت قهرمان این داستان سرمیزند که شفقت و ترس را برای برمیانگیزد تا سبب تزکیهی نفس از این عواطف و فعل و انفعلات گردد تا آنجا که این گونه روایت را به عرصهی تراژدی وارد میکند.
اهمیت این پژوهش آن است که با شناسایی ظرفیتهای ژانر تراژدی با همه مؤلفههای خود چون کنش قهرمان برای کشف حقیقت که منجر به پالایش روحی میشود، هامارتیا، کاتارسیس و همچنین بازشناخت بستر خوبی را برای نمایشی سازی روایت مم و زین فراهم می آورد.
با این وجود میتوان گفت که غایت تراژدی نزد ارسطو تزکیه (کاتارسیس) است که نوعی رهایی شفابخش از تنش را در مخاطب به وجود میآورد و دلیل این امر را باید در اهمیت جهان شمول موضوع تراژدی دانست که «تراژدی نمایشی است در باب انسان و سرنوشت» (براکت، 1375: 145)و «تراژدی موجود یونان بر اسطوره و تاریخ بنا شده است و بر نویسندهی آزاد است تغییراتی در اصل داستان بدهد و انگیزههایی برای شخصیتها و حوادث بسازد» (همان: 145).
موقعیت تراژیکی که مم و زین، هردوی آنان به عنوان قهرمانان داستان در روایت مم و زین خود را گرفتار آن میبینند، عشق است که میتوان تراژدی را مانند تراژدی مم و زین با پایانی سوگناک یا مصیبت بار تعریف کرد که شخصیت اصلی مسبب آن است و او را نیز تقدیر، ناسازگاری روانشناختی یا فشارهای اجتماعی ناگزیر کرده است.