چکیده:
تحلیل برخی از کنش ها و واکنش های امیر مؤمنان علیه السلام برای دوستدارانشان نیز سخت است. این رفتارها با روند عمومی و مردم پسند همگون نبوده و موجب تعجّب می شود. پذیرش درخواست مشاوره به خلفای سه گانه، پاسخگویی به پرسش توحیدی در میانه نبرد جمل و تأخیر چندماهه در نبرد صفّین با وجود آمادگی سپاه دهها هزارنفری ایشان، نمونههایی از این رفتارهاست. این شیوه تعامل، با روش رایج سیاستمداران و رهبران جوامع متفاوت است. در پاسخ به چرایی این رفتارها، حفظ مصلحت اسلام و مردم و یا جلوگیری از تضییع حقوقشان بیان شده است. این نوشتار درصدد است تا برای فهم این رفتارها، آن را بر دو گزاره بنیادین پایه گذاری کند؛ نخست، شناختِ درست وظیفه هدایتگریِ امام به عنوان حجّت الهی و دوم، دید فرازمند امام نسبت به آفریدگان الهی. به همین روی، رفتار امام در نظام هدایت الهی تحلیل شده است نه از زاویه نگرش سیاست مداران.
خلاصه ماشینی:
واژگان کلیدی روش رفتاری امیر مؤمنان×، پاسخ به پرسش توحیدی در میانه جنگ جمل، تأخیر در جنگ صفّین، مشاوره به خلفای سهگانه، هدایتگری امام، سیره اهل بیت^ درآمد سنّت، مجموعهای از رفتار، گفتار و تقریر معصوم است.
4. دیدگاهها درباره مشاوره به خلفا برخی شارحان نهج البلاغه، ذیل خطبه 134 که پس از مشاورهخواستن خلیفه دوم برای رفتن به جنگ رومیان ایراد شده، علّت این مشورت امیر مؤمنان× را مصلحت اسلام و یا مسلمانان دانستهاند.
برای تحلیل رفتار امام، توجّه به این نکته ضروری است که علی× تنها، سرداری نظامی نیست؛ بلکه امام است و در هر شرایطی، موظف به هدایتگری.
ولی این کار برای امامی که حجّت خداست و وظیفه هدایت مردم را به دوش دارد، کاری بس شیطانی است.
در این میان، رفتار ابهامآمیزی که ذهن برخی تحلیلگران را به خود مشغول ساخته، آن است که چرا امام علی× جنگ صفّین را با توجّه به آمادگی سپاه 90 هزارنفری، این اندازه طولانی کردند؟ 1.
شبهههایی درباره چرایی تأخیر امام در جنگ صفّین این پرسش نهتنها در عصر کنونی بلکه برای افراد آن زمان نیز مطرح بوده که چرا امام علی× نبرد صفّین را طولانی کردند؟ این شبهه در خطبه امام× که پس از جنگ صفّین و در ماجرای غارات معاویه، ایراد نمودند نیز بازگو شده است: حَتّیٰ لَقَد قالَت قُرَیشُ: اِنَّ ابنَ اَبیطالِبٍ رَجُلٌ شُجاعٌ وَ لـٰـكِن لا عِلمَ لَهُ بِالحَربِ.
این عبارتها بخشی از نامه امام× است و به روشنی نشان میدهد که امیر مؤمنان× چه میزان نسبت به هدایتِ معاویه حسّاس بودهاند.
این نامه بدان معناست که خطّ مشی امام علی× اصلاح و هدایت مردم و حتّی معاویه و جریان شام است.