چکیده:
واقعه تحریم تنباکو از جمله وقایع مهم تاریخ معاصر ایران به شمار میآید که آثار قابل
توجهی بر افکار مردم و دولت قاجار و عقبنشینی دولت انگلیس از گرفتن امتیاز توتون و
تنباکو بر جای نهاد. به علاوه جایگاه علما را از حیث اتخاذ اقدام جدی در برابر خطر استقلال
زدایی ملی به دست بیگانگان موثر نشان داد و باعث شد الگومداری از رهبری قیام تنباکو در
میان علما رواج پیدا کند که نمونه این الگومداری در صدور فتوا بود. از قیام تحریم تنباکو با
رهبری میرزای شیرازی در نهضت آیت الّه خمینی نیز با تجلیل خاصی یاد میشود که در
تبیین اندیشه فقهی - سیاسی ایشان نقش داشت و مورد الگوبرداری عملی قرار گرفت.
مولفههای اصلی الگومداری نهضت اسلامی از جریان تحریم تنباکو را بر پایه سه مقوله
الگومداری در هدف و شیوه مبارزه» قلمرو و حوزه تمرکز و خطمشی انقلابی میتوان برشمرد
که در مقاله حاضر به بررسی تطبیقی آن پرداخته شدهاست.
خلاصه ماشینی:
تعابیری همچون «آن عالم بزرگ»، «با فتوای یک آقایی که در یک ده در عراق سکونت دارد، یک امپراتوری را شکست داد»، «آن مرحوم میرزای بزرگ بود – رحمه الله – که در سامره تحریم کرد تنباکو را»، «این پیرمرد که در یک شهر کوچک نشسته و سیصد نفر طلبه بیشتر دورش نبود، ناچار شد سلطان مستبد را نصیحت کند» و همانند آن، الگوی عملی آیت الله خمینی در خطمشی انقلابی خود و رهبری تدریجی نهضت اسلامی قرار گرفت و به تعبیر ایشان «نهضت تنباکو از جمله ریشههای تاریخی انقلاب اسلامی» به حساب میآمد.
2. آیت الله خمینی و رهبری نهضت اسلامی دوره اول رهبری آیتالله خمینی، به دلیل اینکه همراه با پیشنهاد لوایحی از سوی دولت آمریکا به نظام طاغوت در درون کشور بود؛ از جمله انجمنهای ایالتی و ولایتی در مهرماه 1341، اعلام اصول ششگانه و به اصطلاح انقلاب سفید، تحریم همهپرسی و اعلام غیر قانونی بودن آن توسط امام و علما، دستگیری ایشان به دنبال سخنرانی معروف در 13 خرداد 1342 و مخالفت با کاپیتولاسیون در 4 آبان 1343 که همراه با سخنرانی معروفی از در رد این لایحه بود (محمدی، 1377، 115 – 120) با چهار اقدامی که آیتالله خمینی ترتیب اثر دادند، دارای بسی اهمیت میباشد: اول، تحریم تقیه؛ که مانعی اساسی در جریان مبارزات مستقیم مردم علیه رژیم های خودکامه بود.
به تبع آن، مرجعیت دینی توان مداخله در جریان های سیاسی که متضاد با منافع ملی بوده و خطر سلطه بیگانه بر خاک و سرمایه درونی کشور را بوجود میآورد، به وسیله صدور فتوا و همراهی حرکت عمومی مردم داراست 1 و این بهترین مقصد برای طرح نظریه ولایت فقیه و تشکیل حکومت اسلامی و این مطلب درباره نهضت آیت الله خمینی به عکس بود؛ یعنی اپوزیسیون ایشان با صدور فتوای تحریم تقیه و قیام 15 خرداد آغاز گردید.