چکیده:
حکمت اشراق سهروردی با دربرداشتن مفاهیم ایرانی-اسلامی، می تواند مبنایی برای بررسی مباحث حکمی در هنر های سنتی باشد. شان وجودشناختی و حیث معرفتی زیبایی به مثابه یک مفهوم و امر زیبا به عنوان وجه تحققی آن، زمینه های تاملات زیباشناختی در این باب را فراهم آورده است. به رغم گسست های تاریخی و نفوذ فرهنگ های بیگانه، تحولات نگارگری ایران از پیوستگی و تداوم نسبی برخوردار بوده است و وجوه اشتراکات فرمی و مضمونی فراوانی در آثار دوره های مختلف مشاهده می-شود. هدف از انجام این تحقیق، پاسخ به این پرسش بود که مفاهیم زیبایی شناسی حکمت اشراق سهروردی چیستند و چگونه در نگارگری ایرانی نمود پیدا می کنند؟ روش انجام این تحقیق از منظر هدف، کاربردی-نظری و از منظر شیوه انجام، توصیفی-تحلیلی بود. اطلاعات نیز به شیوه کتابخانهای بهدست آمد. نتایج نشان می دهد فلسفۀ اشراق سهروردی که با نقد اندیشۀ مشائیان آغاز می شود، مفاهیم جدید و ابداعاتی را در تبیین و صورت بندی سلسله مراتبی حیث وجودی و شناختی جهان به کار می بندد. ابتنای این فلسفه بر نورانیت و ظهور وجود، مشروط نمودن حیات و هستی و ادراک آن، بر ظهور و نور، کارکرد خیال به مثابه امر واســـط و خلق صور معلقۀ مبتنی بر محاکات نقوش ثابتۀ عالم ملکوت، لذت و ابتهاج حاصل از ادراک صور در عالم مثال و مکاشفات عوالم ملکوت و اندراج آن در خاطر سالک، محتوایی زیباشناختی و فرمی هنری به اندیشۀ اشراقی بخشیده است. مفاهیم حکمت اشراق به عنوان محتوا در نگارگری ایرانی نمود یافته و این هنر در جایگاه صورت، مظهر مفاهیم حکمت اشراق است. این ارتباط دوسویه بیانگر این است که مفاهیم دقیق و مشخص در پس صور هنری وجود دارد که این مفاهیم، دلیل بر چرایی شکل گیری ساختار و مصادیق در حوزۀ نگارگری هستند و به عبارتی زبان گویای این مفاهیم می گردند.
خلاصه ماشینی:
سایر مقالات و کتابهای تخصصی و تحلیلی و مطالعات زیر به عنوان پیشینه این تحقیق مورد بررسی قرار گرفت: مرتضی مرتضویقهی در پایاننامۀ کارشناسی ارشد خود با عنوان «نظریۀ زیبایی شیخ اشراق و تاثیر آن بر هنر آینهکاری و نگارگری» در سال 1394 در رشته الهیات و معارف اسلامی در دانشکده پیام نور تهران با راهنمایی مرضیه اخلاقی و مشاورۀ حسن بلخاریقهی به بررسی تاثیر زیباییشناسی حکمت اشراق بر هنر نگارگری و آینهکاری پرداخته و به این نتایج دست یافته که نقش قوه خیال در هنر بهخصوص هنر نگارگری و آینهکاری بسیار مهم است و هنرمند در دست یافتن به اثر هنری بدون کمک عالم خیال ناتوان خواهد بود، هنرمند با تزکیه نفس و درک حقایق زیبایی هستی میتواند دست به خلق اثر بزند و در هنر نگارگری با و رود مفاهیم حکمی اسلامی و الهام رموز عالم معنا جلوۀ خاصی یافته که در آثار هنرمندان وجود مفاهیمی چون عشق، سیمرغ، آتش، هالههای نورانی و رنگ طلایی و نقشوارههای هنر آینهکاری با تاکید بر اصل وحدت در عین کثرت و کثرت در عین وحدت دارای اهمیت فراوانی است.
شیرمرد رحیمیان و محمد ذهبی در مقالهای تحت عنوان «ظهور زیبایی و هیات هنری در پرتو انوار اشراقی فلسفۀ سهروردی» که در نشریۀ تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، بهار 1397، شماره30 به چاپ رسیده است به تبیین ویژگیهای زیباییشناختی اندیشۀ سهروردی پرداخته و به چگونگی بررسی آثار هنری از باب اندیشۀ شیخ اشراق پرداختهاند و در پایان به این نتیجه دست یافتهاند که پاسـخ به پرسـشهایی از قبیل چیسـتی زیبایی، کیفیت ظهور امر زیبا، نحوة ادراك و لوازم معرفتی آن، نظریۀ زیباییشناسی اشراقی را به عنوان ذوق ایرانیِ متأثر از پارادایمهاي فلسفی، عرفانی، الهیاتی و فرهنگی، صـــورتبندي مینماید و آبشخوري نظري را براي بررسی ویژگیهاي هنر اشراقی فراهم مینماید.