چکیده:
ولایت و رهبری، از مهمترین مسائل در معارف دینی و نیز مباحث عرفانی است. این مقام گاه در مقام ظاهر و تشریع و قانون گذاری و حکومت داری و گاه در مقام باطن و تکوین است. از این رو واژه «ولی» و مشتقات آن، یکی از پرکاربردترین واژههای قرآن کریم است که به صورتهای گوناگون نازل شده است. این واژه 236 بار در قران کریم آمده که 112 مورد آن به صورت فعل و 124 مورد دیگر به صورت اسم به کار رفته است. واژه ولایت فقط دو بار در قرآن آمده است، که در هر دو مورد به صورت وّلایت استفاده شده است. بنابراین ولایت، یکی از مهمترین و اساسیترین محورهای بحثهای قرآنی و عرفانی است تا جایی که در روایتهای بسیاری آمده، و به تمامی مراتب و مفاهیم آن پرداخته شده است. سوال اصلی این مقاله مقام ولایت و خاتمیت و شئون آن در قرآن و عرفان اسلامی میباشد زیرا ولایت کلید دیگر فرائض است و این والی امر است که ما را به سوی دیگر واجبات آنگونه که خداوند میخواهد، رهنمون میسازد، بنابراین کسی که ولایت ندارد یا شناختی نسبت به مقام ولایت ندارد در گمراهی به سر میبرد، چرا که او نمیتواند اعمالش را آن گونه که مورد خواست خداست، انجام دهد. در این مقاله، به بیان مبانی نظری تحقیق که شامل تعریف جامعی از مقام ولایت و خاتمیت و شئون و مراتب آن در قرآن و عرفان اسلامی میباشد پرداخته شده و سپس به دیدگاههای مختلف از میان مهمترین کتب موجود پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
سید حیدر آملی نیز در تعریف ولایت می نویسد: «الولی هو المحبوب تاره : والمحبّ تاره فاذا کان فی المقام المحبوبیّ ، فلا تکون ولایتة کسبیة و لا هو موقوفه علی شیء ، بل تکون ازلیة ، ذاتیة ، وهبیة ، الهیة کما کانت لخاتم الاولیاء و اتباعه الخصیصین الذی قال«کنت ولیآ و ادم بین الماء و الطین»و امّا اذا کان الولی فی المقام المحبّی فلا بدّله من الاتصاف بصفات الله والتخلق باخلافة لیصّدق علیه انه ولیّ و اِلا فلا و من هذا قالوا:« الولایة هی قیام العبد بالحق عند الفناء عن نفسه و ذلک بتولی الحق ایاه حتّی یبلغه مقام القرب و التمکین»( آملی،سید حیدر ،1367ش، ص270) ولی گاهی به معنی محبوب و گاهی به معنای حبّ است .
در مرتبة اسماو صفات الهی با انبا از غیب و رفع تخاصم در قالب حقیقت اسم اعظم ، در عالم ارواح به واسطه روح مهدوی(عج)و در مرتبه شهادت نیز در صورت نبی ای که از انبیاء از آدم تا عیسی ) عليه السلام ( وبالاخره در چهره کاملترین مظهر خود یعنی حضرت ختمی مرتبت ) صلی الله علیه و اله( ظهور نموده وبدین ترتیب ختم تمامی این نبوات و ولایت را می نماید .