چکیده:
ترجمة قرآن بهعنوان حساسترین متن مقدس، نیاز به ارزیابیِ دقیق دارد. ارزیابیِ نظاممند باید بر پایة نظریهها و الگوهای علمی صورت بگیرد. از آنجا که تاکنون الگوی جامعی برای ارزیابی ترجمة قرآن ارائه نشده، لازم است ابتدا کارآمدی الگوهای موجود در مطالعات ترجمه در ارزیابی ترجمة قرآن بررسی شود. نظریهپردازانِ ترجمه الگوهای مختلفی برای ارزیابی ترجمه ارائه دادهاند. در این میان الگوی ارزیابی ترجمة آنتوان برمن که بر حفظ اصالت متن مبدأ و اجتناب از ایجاد تغییر در ترجمه تأکید دارد، برای ارزیابی ترجمة مبدأگرای رضایی اصفهانی از قرآن کریم انتخاب شده است. بخشهای بررسی شده این تحقیق را ترجمة سورههای انفال، توبه، احزاب، حجرات و تحریم تشکیل میدهد. برمن رویکردی منفی به ترجمههای آزاد و مقصدمحور دارد و در الگوی خود به سیزده گرایش ریختشکنانه در ترجمه اشاره میکند. پژوهش حاضر به قصد بررسی میزان کارآمدی الگوی برمن در ارزیابی ترجمة قرآن، گرایش شفافسازی را در ترجمة رضایی اصفهانی بررسی کرده است. این بررسی نشان میدهد که در مواردی بهدلیل فقدان تأنیث و تثنیه در زبان فارسی، اصطلاحات و اشتقاقات عربیِ بدون معادل در زبان فارسی و واژگان عربیِ چندمعنا، شفافسازی در ترجمة قرآن اجتنابناپذیر است، اما در سایر موارد شفافسازی اختیاری است و میزان ضرورت آن با توجه به رویکرد ترجمه مشخص میشود. ابهامهای هدفمند قرآن مانند حروف مقطعه در تمام انواع ترجمه و ابهام آیات متشابه معنوی در ترجمة مبدأگرا باید حفظ شود. از راهکارهای اجتناب از شفافسازی میتوان حفظ حذفهای هدفمند به قرینة لفظی یا معنوی و ابهامِ هدفمند ضمایر و اسمهای اشاره، حفظ مجاز و استعاره و اکتفا به کمترین تغییر و اجتناب از توضیحات تفسیری و تعیین مصادیق را نام برد.
Abstract
The translation of the Qur'an as the most sensitive text needs an accurate assessment. Translation theorists have presented different models for evaluating translation, but there has not been a scientific model for evaluating translation from Arabic to Persian, and in particular, translating the Holy Qur'an so far. To have such a model, it seems necessary first to examine the efficacy of translation assessment models in evaluating the Qur'an translation. For this purpose, present paper studies the efficacy of the Berman model and examines the efficiency of clarification tendency in the assessment of Rezaee ST-oriented translation as a case study. This study shows that in some cases, due to lack of femininity and dual forms in the Persian language, Arabic terms and derivations which have no equivalent in Persian and homonyms in Arabic vocabulary, clarification in the translation of the Qur'an is compulsory and inevitable. In other cases, however, clarification is optional and the translation approach determines the degree of its necessity. Clarification avoidance strategies include maintenance of omissions and ambiguities of demonstrative pronouns and nouns, Euphemism and metaphorical preservation; suffice to slightest change and avoidance of exegetical explanations and specifying instances.
خلاصه ماشینی:
در ايــن ميان الگوي ارزيابي ترجمۀ آنتـوان بـرمن کـه بـر حفـظ اصـالت مـتن مبـدأ و اجتنـاب از ايجاد تغييـر در ترجمـه تأکيـد دارد، بـراي ارزيـابي ترجمـۀ مبـدأگراي رضـايي اصـفهاني از قــرآن کــريم انتخــاب شــده اســت .
اگرچـه سال هاسـت کـه نقـد و ارزيـابي ترجمـۀ قـرآن در کتاب هــا و مقالــات مختلفــي صــورت ميگيــرد، امــا ايــن نقــدها غالبــاً از مبــاني ارزيــابي خاصــي پيــروي نکــرده و اگــر گــاهي نيــز مبــاني معناشناســي و زبان شناســي در ترجمــه ها بـه کـار ميرفتـه ، بيشـتر تـابع خلاقيت هـاي فـردي منتقـدان و ميـزان دانـش زبـاني و آشـنايي آن هـا بــا مبـاني زبان شناســي روزگــار خـود بــوده اسـت (هاشــمي و حيــدرپور، ١٣٩٢، ص .
ماننــد نقــدهاي محمــدعلي کوشــا از چندين ترجمۀ قـرآن و گـاه عنوان يافتـه هسـتند بـه ايـن صـورت کـه يکـي از لغزش گاه هـاي ترجمـه مشـخص شـده ، مصـاديق آن از يـک ترجمـۀ خـاص اسـتخراج ميشـود.
الگـوي آنتـوان بــرمن در بررسـي ترجمــه هاي عربـي بــه فارسـي تــاکنون توسـط دلشــاد (١٣٩٤) در ارزيــابي ترجمــۀ نهج البلاغــه و توســط مســبوق و گلــزار خجســته (١٣٩٦) در نقــد ترجمــۀ حکمت هــاي رضــوي و نيــز توســط فرهــادي، ميرزايــي و نظــري (١٣٩٦) در ارزيـابي ترجمـۀ صـحيفۀ سـجاديه بـه کـار رفتـه اسـت .
مــواردي کــه رضــايي اصــفهاني يــا ســاير مترجمــان موفــق بــه اجتنــاب از شفاف ســازي شــده اند، ميتوانــد از مصــاديق تحليــل مثبت و موارد شفاف سـازي اجبـاري ميتوانـد بـه عنوان ملاحظـاتي بـر ايـن الگـو در ارزيـابي ترجمۀ قرآن به زبان فارسي مد نظر قرار گيرند.