چکیده:
عوامل متعددی چون عامل ساختاری، سیاسی، اقتصادی و تاکتیکی در قوّت و ضعفِ قوای نظامیِ صفویان مؤثّر بود که هر یک مجالی جداگانه برای ارزیابی میطلبد. نوشتار حاضر به نقش و تأثیر عامل تاکتیکی در کامیابیها و ناکامیهای نظامیِ صفویان پرداخته است. در این مقاله، با بهرهگیری از روش تاریخی (توصیفی ـ تحلیلی) میخواهیم به این پرسش پاسخ دهیم که ارتش صفوی در جنگها از چه تاکتیکهای رزمی استفاده میکرد و این شیوهها در شکستها و پیروزیهای نظامیِ صفویان چه نقشی داشت؟ یافتههای تحقیق نشان میدهد که صفویان عمدتاً با توجه به مقتضیّات زمانی و مکانی، موقعیت آفند یا پدافند، عِدّه و عُدّه و سایر شرایط، تاکتیکهای جنگیِ متناسب با آن را برمیگزیدند که مهمترین آنها عبارت بود از: جنگسلطانی، جنگهای نامنظم، جنگ قلعه، نبرد شهری و امحاء منابع. گرچه صفویان با درنظرگرفتن جوانب امر، عموماً در اتّخاذ بهترین شیوۀ جنگی، کامیاب بودهاند، بعضاً شیوههای نظامیِ برترِ حریف، در کنار بروز برخی اشتباهات محاسباتی و در پی آن، اتّخاذ شیوۀ جنگیِ نامناسب، هزینههای گزافی برای کشور و حکومت در حوزههای مختلف در پی داشته است.
Numerous structural, political, economic, and tactical factors were involved in the strengths and weaknesses of the Safavid military forces, each of which requiring a separate evaluation opportunity. The present article focuses solely on the role and influence of the tactical factor in the military achievements and failures of the Safavids. Using a historical (descriptive-analytical) method, it tries to discuss the combat tactics used by the Safavid army and the role of these methods in the Safavid military defeats and victories. The findings show that the Safavids mainly chose their war tactics based on time and space requirements, offensive or defensive positions, number of troops and military equipment and other conditions. The most important of these tactics were regular warfare, irregular warfare, castle warfare, urban battle, and destruction of resources. Although the Safavids were generally successful in adopting the best war method, sometimes superior military methods of the enemy and some miscalculations by the Safavids, and consequently adopting inappropriate war method imposed huge costs to the country and the government in various respects.
خلاصه ماشینی:
در این مقاله ، با بهره گیری از روش تاریخی (توصیفی ـ تحلیلی) میخواهیم به این پرسش پاسخ دهیم که ارتش صفوی در جنگ ها از چه تاکتیک های رزمی استفاده میکرد و این شیوه ها در شکست ها و پیروزیهای نظامی صفویان چه نقشی داشت ؟ یافته های تحقیق نشان میدهد که صفویان عمدتا با توجه به مقتضیات زمانی و مکانی، موقعیت آفند یا پدافند، عده و عده و سایر شرایط ، تاکتیک های جنگی متناسب با آن را برمیگزیدند که مهم ترین آن ها عبارت بود از: جنگ سلطانی، جنگ های نامنظم ، جنگ قلعه ، نبرد شهری و امحاء منابع .
در این جستار، نگارنده میخواهد عوامل تاکتیکی را در پیروزیها و شکست های نظامی صفویان ، مورد بررسی قرار دهد؛ به عبارت دیگر، با بهره گیری از روش تحقیق تاریخی (توصیفی ـ تحلیلی) میخواهیم به این پرسش پاسخ دهیم که ارتش صفوی در جنگ ها از چه تاکتیک های رزمی بهره میگرفت و این شیوه ها در شکست ها و پیروزیهای نظامی صفویان چه نقشی داشت ؟ فرضیۀ این تحقیق آن است که شاهان صفوی با عنایت به شرایط زمانی و مکانی، موقعیت تهاجمی یا تدافعی و تعداد سپاهیان و تجهیزات نظامی، به اتخاذ تاکتیک های جنگی متناسب اقدام میکرده و در این راه ، عموما کامیاب بوده اند.
شاه تهماسب بعد از اتمام زمستان ، برای حمله به قندهار از هرات حرکت کرده و در ١٠ ذیقعدٔە همان سال ، به رسم ایلغار به قندهار روانه شد و این سرعت عمل به غافلگیری و تسلیم دشمن انجامید (روملو، ١٣٧٠: ٣٦٠؛ حسینی قمی، ١٣٨٣: ٢٧١/٢).