چکیده:
روانشناسی بهعنوان یک رشته علمی یا عرصهای مطالعاتی که به بررسی علمی رفتار و فرآیندهای ذهنی انسان میپردازد، در کانون توجه اندیشمندان مسلمان بوده و است. اگر علم اسلامی بخواهد بهعنوان یک علم نوین، هماورد علوم انسانی معاصر مطرح گردد، لازم است آن را از منظری اسلامی مورد بحث قرار دهد. این پژوهش با هدف بررسی و تبیین چیستی و ماهیت روانشناسی اسلامی و ارائه روشهای تحقیق در آن انجام شده است. برای پاسخگویی به این پرسش که تفاوت روانشناسی اسلامی و قرآنبنیان با روانشناسی رایج چیست؛ و مبانی، اهداف، موضوع و مسائل آنها چه تفاوتهایی با یکدیگر دارند. روش این پژوهش روش تحلیلی ـ استنتاجی است و شیوه گردآوری اطلاعات بهصورت کتابخانهای بوده است. با توجه به اینکه روانشناسی اسلامی مصداقی از علوم دینی است، طبعاً هر آنچه درباره علم دینی گفته شود، در خصوص روانشناسی اسلامی نیز گفته میشود؛ بنابراین روانشناسی اسلامی، علمی تجربیِ صرف نخواهد بود و بهعنوان یک شاخه معرفتی جامع، بخشی از هندسه معرفتی اسلام خواهد بود. درنتیجه در بحث روششناسی آنهم از روش تجربی صرف تعمیم پیدا میکند و از روشهایی مانند تجربه درونی و بیرونی، پیمایش میدانی و تاریخی، استدلال عقلی، تعبد نقلی نسبت به آنچه منبع معقول دارد، تحلیل محتوای متون دینی و... استفاده میکند. در مباحث قرآنی نیز از روشهایی مانند استنطاق، استخدام، نظریهپردازیهای علمی و مطالعات میانرشتهای سود خواهد جست.
Psychology as a scientific branch or a field of study that deals with the scientific study of human behavior and mental processes has been and still is in the focus of Muslim thinkers. If Islamic science wants to be presented as a new science as a rival to contemporary humanities, it is necessary to discuss it from an Islamic perspective. This research has been done with the aim of examining and explaining the nature of Islamic psychology and presenting research methods in it. To answer the questions follow: What is the difference between Islamic and Quran-based psychology and current psychology; and what are the differences between their principles, goals, themes and issues? The method of this research is analytical-inferential method and the method of collecting information has been library. Given that Islamic psychology is an example of a religious science, of course, whatever is said about religious science is also said about Islamic psychology. Therefore, Islamic psychology will not be a purely empirical science and, as a comprehensive branch of knowledge, will be part of the epistemological geometry of Islam. As a result, in discussing their methodology, the general empirical method is generalized, as well as using methods such as internal and external experience, field and historical navigation, rational reasoning, narrative devotion to what is a reasonable source, content analysis of religious texts, and so on. In Qur'anic discussions, it will also benefit from methods such as interrogation, recruitment, scientific theories, and interdisciplinary studies.
خلاصه ماشینی:
با توجه به اینکه روانشناسی اسلامی مصداقی از علوم دینی است، طبعاً هر آنچه درباره علم دینی گفته شود، در خصوص روانشناسی اسلامی نیز گفته میشود؛ بنابراین روانشناسی اسلامی، علمی تجربیِ صرف نخواهد بود و بهعنوان یک شاخه معرفتی جامع، بخشی از هندسه معرفتی اسلام خواهد بود.
برخی نیز میگویند: هرگونه علمی که برای جامعه اسلامی مفید و لازم باشد، علم دینی است؛ اما صحیح و آنچه در اینجا مورد نظر ما بهعنوان علم دینی است، مجموعه علوم تجربی است که از طریق گزارهها، باورها و رفتار دینی شکل میپذیرد و در روش، اهداف، انگیزه علمی، تئوریسازی و جهتگیری علمی از آنها تأثیر میپذیرد (سلیمانی، علم دینی از امکان تا تحقق، 1389: 229).
نخست: اینکه چه برداشتهایی درباره روانشناسی اسلامی دیده میشود؟ دوم: جایگاه علم روانشناسی اسلامی بهعنوان یک علم دینی چیست؟ و نیز با توجه به مبانی نظری، روشهای تحقیق در این علم چیست؟ در مطالعه حاضر از روش تحلیلی ـ استنتاجی استفاده شده است.
اهداف روانشناسی اسلامی روانشناسی اسلامی، هرچند در مطالعه متون دینی، روش علمی پژوهش در علوم نقلی را به کار میبندد؛ اما نهتنها با روشهای متقن و شناخته شده تجربی مخالف نیست و از آنها استفاده میکند، بلکه کاربست آن را ضروری میداند.
در روششناسی روانشناسی اسلامی که مبتنی بر آیات قرآن و روایات است و بهنوعی تفسیر علمی به شمار میآید، روشهایی دیگر نیز وجود دارد که بر اساس آنها میتوان به مطالب علمی موجود در قرآن دست پیدا کرد؛ یکی از این روشهای ارتباط علمی با قرآن که ائمه معصومین( بر لزوم و کارآمدی آن تصریح کردهاند، روش استنطاق است.