چکیده:
این مقاله با استفاده از روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی و کتابخانهای به دنبال بررسی روند تغییر و تحولات موقعیت ژئوپلیتیک ایران در دورههای قبل و بعد از انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی است تا بتواند چگونگی و علل این روند را مورد واکاوی و بررسی ژرفتر قرار دهد. استدلال مقاله، این است که روند تحولات ژئوپلیتیک ایران بسیار سریع و در دهههای اخیر بیشتر تحت تأثیر روند تغییر و تحولات درونی جامعه ایران و توان قدرتزایی درونی و انقلابی بوده و عوامل خارجی و بینالمللی نقش ثانویه را در این روند داشته است. باید توجه کرد که گسترش فعالیتهای نظامی، براساس نیازهای درونی و بیرونی و کمبود تاریخی امنیت شکل گرفت که ممکن است این واقعگرایی را تکامل بخشد و در جهت ساخت نظام امنیتی پایدار و برونرفت از چالشهای پیش رو در این قرن بسیار اثربخش باشد. واقعگرایی ایرانی در سیر تکوینی خود از ابتدا تاکنون از واقعیتهای عینی داخلی، جغرافیای سیاسی و چالشهای ژئوپلیتیکی منطقهای و بینالمللی تأثیر پذیرفته است. همچنین در جهت تعقیب منافع ملی گام برداشته، در عرصة بینالمللی با چنین رویکردی تداوم یافته و تا حدود زیادی موفق عمل کرده است.
This descriptive-analytical research and library research is intended to study the trend of changes and transformations in Iran''s geopolitical situation in the eras before and after the Islamic Revolution, and the imposed war, so that the causes of these trend can be analyzed more deeply. The argument derived from this research contains the fact that the process of geopolitical developments in Iran has been very fast and that in recent decades it has been more influenced by the internal changes and transformations of Iranian society and internal empowerment potentials, and external and international factors have played a secondary role in this process. It is observed that the expansion of military activities has been based on internal and external needs and a historical absence of security. Realization of this can evolve reality and may be quite effective in building a stable security system and overcome the challenges ahead in this century. The evolution of Iranian realism has been influenced, from the beginning, by internal objective realities, political geography and regional and international geopolitical challenges. It has also run forward to pursue national interests, and has continued to do so far and away in the international arena with such a consistent approach with relative success.
خلاصه ماشینی:
موقعیت ژئوپلیتیکی ایران در ساختار فضایی ژئوپلیتیک جهانی همراه با دارابودن شناسه های ژئوپلیتیک مؤثر و خیلی قوی در داخل کشورهای همسایه و منطقه غرب آسیا به گونه ای است که قدرتهای جهانی و نیز کشورهای هم منطقه با ایران را نسبت به تغییر در وزن ژئوپلیتیکی و تحولات داخلی و خارجی خود بسیار حساس کرده است ؛ زیرا در بسیاری از موارد منافع ملی کشورهای منطقه و منافع بازیگران داخلی کشورهای منطقه در ارتباط مستقیم با شرایط ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک ایران و تصمیمات رأس نظام سیاسی ایران قرار دارد.
پیروزی انقلاب اسلامی در ایران ، که نتیجه آن براندازی رژیم شاهنشاهی و استقرار جمهوری اسلامی بود، تعادل سیاسی منطقه غرب آسیا را، که عمدتاً به سود مستبدان و ابرقدرتها بود برهم زد و نظر به اهمیت فوق العاده منطقه خلیج فارس ، برهم خوردن تعادل قوا در این منطقه ، نظام بین المللی را نیز به طور چشمگیری تحت تأثیر قرار داد و منافع عمدتاً ناحق آنها را تهدید کرد (حشمت زاده ، ١٣٧٩: ٧٠).
موقعیت ایران بعد از جنگ تحمیلی با عراق موقعیت ژئوپلیتیک ایران در جنگ تحمیلی بین کشورهای غرب آسیا را میتوان این گونه بیان کرد که برخی از حکومتهایی که با شاه روابط نزدیکی داشتند و یا اساساً نمیتوانستند در خارج از چارچوب سیاست امریکا و ملیگرایی عربی عمل کنند، ایران را نه در قالب کشوری اسلامی بلکه به طور سنتی در قالب فارس و شیعه میدیدند که با اعراب و اهل تسنن دشمنی دارد.