چکیده:
عصر مفرغ متاخر و آهن I از نظر فرهنگی نشانگر تحولاتی بسیار مهم در ساختار فرهنگ مادی و معنوی مردمان ساکن فلات ایران است. شناخت و استفاده از آهن در این دوره به مثابه کشف عظیمی بود که در تمام زوایای زندگی بشر آن روز سایه افکند. زمینههای ایجاد امپراطوریهای گسترده در پی این دوره بر پایههای جامعهای استوار گشت که با سپریکردن عصر آهن، پتانسیل جهانی شدن یافته بود؛ لذا میتوان این برهه را دوره آغاز تاریخی ایران نامید.
یکی از شاخصترین و مهمترین محوطههای نشانگر این تحولات در شمالغرب ایران، محوطه باستانی شهریری در مشکین شهر استان اردبیل است که در طی بررسیهای چالز برنی شناسایی شده و طی سه فصل کاوش باستانشناختی طی سالهای 1382، 83، 84 به سرپرستی نگارنده (علیرضا هژبری نوبری) با هدف شناسایی فرهنگهای عصر آهن حوزه شرقی شمالغرب ایران مورد مطالعه قرار گرفت. در این محوطه میتوان شاخصههای فرهنگی عصر آهن حوضه شرقی شمالغرب را در بستر فرهنگی پیوستهای مطالعه نمود. وجود قلعهی استحکاماتی با بهرهگیری از موانع طبیعی دفاعی، گورستان پراکنده در اطراف محوطه و فضای آیینی همراه با سنگ افراشتهای انسان ریخت از مهمترین قسمتهای شناخته شدهی حاصل از کاوشهای باستان شناختی محوطه شهریری میباشد. نتایج مطالعات انجام یافته در قلعه شهریری نشان میدهد که شکلگیری محوطه از اواخر دوره مفرغ میانی و مفرغ متاخر بوده و نمود باستان شناسی این دوره معبد اولیه و استقرارهای کوچ نشینی است. توسعه محوطه در دوره آهن بوده و نمود باستان شناسی آن قلعه استحکاماتی، معبد شهریری و گورستان وسیع میباشد.
The Late Bronze Age and Iron Age I represent significant alterations in material and non-material culture of people living in the Iranian plateau. The knowledge and taking advantage of iron were as a tremendous discovery in this period that has overshadowed all aspects of human life those days. The societies, by passing the Iron Age and having potential for globalization, have paved the way for establishing the vast empires. Therefore, this period can be called the period of the protohistory of Iran. One of the most significant and important sites indicating these developments in northwestern Iran is the Shaharyeri archeological site in Meshkinshahr, Ardabil province. This site was discovered following surveys of Charles Burney in 1978 in northwestern Iran, and studied under the supervision of Alireza Hejbari Nobari during 2003-2005 with the aim of identifying the Iron Age cultures of northwestern Iran. We can study the Iron Age cultural indices of the east part of northwest Iran in a continuous cultural context. The most important architectural remain, from the formation period, is an early temple that included slab stones, mortar and mud brick, and monoliths that laid to the structure. Semi pastoralist societies populated the site since Late Bronze Age and Early Iron Age following constructing a basic temple, whereas developed during Middle Iron Age by construction of citadel and a vast cemetery with up to 500 anthropomorphic monoliths next to a temple. Concluding remarks shows that formation of settlement at Middle and Late Bronze ages and archaeological marker of mentioned period is early temples and development of nomadic culture
خلاصه ماشینی:
يکي از شاخص ترين و مهم ترين محوطه هاي نشانگر اين تحولات در شمال غرب ايران ، محوطه باستاني شهريري در مشکين شهر استان اردبيل است که در طي بررسيهاي چالز برني شناسايي شده و طي سه فصل کاوش باستان شناختي طي سال هاي ١٣٨٢،٨٣،٨٤ به سرپرستي نگارنده (عليرضا هژبري نوبري) با هدف شناسايي فرهنگ هاي عصر آهن حوزه شرقي شمال غرب ايران مورد مطالعه قرار گرفت .
وجود قلعه ي استحکاماتي با بهره گيري از موانع طبيعي دفاعي، گورستان پراکنده در اطراف محوطه و فضاي آييني همراه با سنگ افراشت هاي انسان ريخت از مهمترين قسمت هاي شناخته شده ي حاصل از کاوش هاي باستان شناختي محوطه شهريري ميباشد.
آخرين پژوهش در خصوص محوطه شهريري به بررسي روابط فرهنگي شمال غرب ايران و قفقاز بر اساس سنگ افراشت هاي انسان ريخت پرداخته که مقاله حاضر مستخرج از اين رساله است (خانعلي، ١٣٩٧).
٦. نتيجه گيري محوطه باستاني شهريري در مشکين شهر اردبيل يکي از شاخص ترين محوطه هاي عصر آهن حوزه شرقي شمال غرب ايران است که در سه فصل کاوش باستان شناسي طي سال هاي ١٣٨٢،٨٣،٨٤ مورد مطالعه قرار گرفت .
خانعلي، حميد، (١٣٩٧)، تحليلي بر روابط فرهنگي شمال غرب ايران و قفقاز بر اساس مطالعه موردي سنگ افراشت هاي انسان ريخت بدست آمده از مطالعات باستان شناسي محوطه نيايشگاه شهريري استان اردبيل ، پايان نامه مقطع دکتري باستان شناسي، استاد راهنما: عليرضا هژبرينوبري، تهران : دانشگاه تربيت مدرس ، دانشکده علوم انساني (منتشر نشده ).