چکیده:
سفرنامه ها دربردارنده اطلاعات ارزشمندی درباره اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی،اقتصادی و آداب و رسوم مردم یک منطقه است که در کتاب های تاریخی نیامده اند. سفرنامه ها از این نظر حائز اهمیت اند که از دیدگاه فردی خارج از آن منطقه نگاشته شده که معمولا از تعصبات قومی و قبیله ای و هرگونه حب و بغض به دور است. در ایران نیز همانند سایر نقاط جهان، بخشی از تاریخ ادبیات را سفرنامه ها تشکیل می دهد که دراین میان سفرنامه های مذهبی به ویژه سفرنامه های عتبات عالیات، سهم بیشتری را به خود اختصاص داده اند.
نوشتن سفرنامه عتبات عالیات از دوران قاجار به دست گروهی از صاحبمنصبان، بازرگانان، علما و نیز برخی افراد ناشناس آغاز شده و در دهه اخیر به سبب فزونی یافتن سفر به این شهرهای مقدس به اوج خود رسیده است.
این نوشتار با بیان اهمیت سفرنامه نویسی به ویژه سفرنامه های زیارتی و نقش آن در انتقال فرهنگ و آداب و رسوم از جامعه ای به جامعه دیگر و از نسلی به نسل دیگر آغاز شده و در ادامه، برخی از نخستین نویسندگان سفرنامه های عتبات عالیات را معرفی کرده و در پایان، مشخصات کتاب شناسی ۱۰۶ سفرنامه نگاشته شده در دو سده اخیر را به صورت نمایه آورده است.
ان الرحلات تحتوی علی معلومات قیمة للتعرف علی الاوضاع السیاسیة والاجتماعیة والثقافیة والاقتصادیة و العادات والتقالید المتداولة فی منطقة ما، والتی لم تذکر فی کتب التاریخ. إن أهمیة هذه الرحلات تنبع من انها کتبت بأقلام کتاب لیسوا من تلک المناطق لهذا تأتی بعیدة عن التعصب والحب والکراهیة. و الرحلات فی ایران کباقی دول العالم تشکل جزء من تاریخ أدبها. والرحلات ذات الطابع الدینی، لاسیما رحلات العتبات المقدسة فإن لها حصة الاسد فی هذا المجال. إن کتابة الرحلات الی العتبات المقدسة ابتدأت فی عصر القاجار، عن طریق اصحاب المناصب والتجار والعلماء وبعض المجهولین. وقد وصلت کتابة الرحلات فی العقد الاخیر الی ذروتها وذلک بسبب ازدیاد السفر الی العتبات المقدسة.
هذه المقالة تتحدث حول أهمیة الرحلات، لا سیما الرحلات الدینیة، ودورها فی نقل العادات والتقالید من مجتمع الی مجتمع آخرومن جیل الی جیل آخر.
ومن ثم ذکر اسماء الرعیل الاول الذین قاموا بکتابة الرحلات الی العتبات المقدسة. وفی النهایة جاءت مواصفات قائمة المراجع ل 106 رحلة کتبت فی القرنین الاخیرین، علی شکل ملف شخصی.
Itineraries hold within themselves valuable information that cannot be found in history books, on the politics, economics, society, culture, and traditions of a region. Itineraries are valuable because they see the events through the eyes of a stranger whom all kinds of tribal prejudices and inclinations are absent. Similar to the rest of the world, a portion of the Iranian literature is formed by itineraries, in which itineraries on holy sites, specifically the holy shrines in Iraq, have the largest share.
Composing itineraries on the Holy Shrines in Iraq began in the Qajar era by authorities, businessmen, scholars, and some unknown persons. In the previous decade, since travel to these places have increased, such itinerary compositions have also reached their pike.
This article starts by explaining the importance of writing itineraries, specially those on pilgrimage, and their role in transferring the culture and traditions of one community to another, and from one generation to the next. It continues by introducing some of the first figures who wrote itineraries on the Holy Shrines of Iraq, and ends by indexing bibliographical information on the 106 itineraries that have been written in the previous two centuries.