چکیده:
روستا از جمله اصلیترین و مهمترین سکونتگاههای بشری از ابتدا تا کنون بوده است. این سکونتگاهها با گذشت زمان جمعیت بر آنها افزوده شد و شکل حیات خود را در در قالبهای بزرگ تر همچون شهر ادامه دادهاند. قدمت مفاهیم مرتبط با روستا به قدمت تاریخ حیات اجتماعی روستا است و از این منظر مفاهیم بسیاری همچون رستاق، ده، آبادی و قریه در محوریت این سکونتگاه شکل گرفتهاند. از لحاظ ساختار و سیمای ظاهری روستا نیز روستاهای ایران انواع مختلفی دارد که آنها را میتوان به روستاهای متمرکز، پراکنده و بینابینی تقسیم کرد که هر کدام براساس موقعیت زمانی-مکانی شکل گرفتهاند. در شکلگیری این روستا در ایران زمینههای بسیاری همچون آب، امنیت، موقعیت جغرافیای و طبیعی، نوع مالکیت و بهره برداری تاثیرگذار است. براین اساس در این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانهای در پی مفهوم شناسی کامل روستا و همچنین ریخت شناسی و عوامل تاثیرگذار بر تکامل آن خواهیم بود.
خلاصه ماشینی:
بنابراین سابقه طولانی پیدایش روستانشینی در ایران سبب گردیده است در فرآیند نامگذاری این شکل از زندگی اجتماعی- اقتصادی، از واژگان مختلفی استفاده شود که مفاهیم و معنای یکسانی در سر ندارند: واژگانی چون «ده»، «دهکده»، «روستا»، «آبادی» «قریه» برای نامیدن واحد اجتماعی- اقتصادی «ده» به کار برده شد و گاه واژه «آبادی» برای اشاره به «شهر» نیز رایج بوده است.
(وندیداد، 1385: 2/ 112) این واژه پس از آن که در متون پهلوی به صورت روستاک درآمد، محدود معنایی آن سخت فرو کاسته شد و معادل با معنای ده به کار رفته است؛ به طوری که در کتاب کارنامه اردشیر، اثر بر جای مانده از زبان پهلوی، از ایجاد روستاک ها یعنی ده ها یا روستاهایی به دست اردشیر بابکان اولین پادشاه ساسانی سخن گفته شده است.
مورفولوژی یا ریخت شناسی روستایی را در واقع میتوان مطالعه ای در شکل خارجی جامعه روستایی دانست و این بررسی بر دو جنبه استوار است: اول آنکه چگونگی استقرار انسان بر سطح زمین و در نتیجه، رابطه زندگی اجتماعی با محیط طبیعی مد نظر است و دوم آنکه مسئله جمعیت، پراکندگی و تجمع جمعیت و علل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و جغرافیایی آن مورد مطالعه قرار میگیرد.
چون جامعه روستایی به علت شرایط خاص جغرافیایی و اجتماعی همگرا میباشد و در این صورت گرایش به سمت بهره برداری اشتراکی از زمین یوسته برای روستاییان وجود داشته که این مسأله خود موجب پیدایی روستاهای گرد آمده گردیده است.
(جعفری، 1393: 82) ریخت شناسی روستایی ایران در دوره سلجوقیان نشان میدهد که بعد از آب، عامل امنیت بیشترین تأثیر را در سیمای کلی روستاها و تجمع و تفرق آنها داشته است.